12 21 AUGUSTUS 2019 — WWW.KNACK.BEdus niet eens zo lang geleden. Naar de kust mogen gaan was
voor haar een geweldig feest. Dat is niet meer voor te stellen.
Naar zee gaan is geëvolueerd tot tussen de haaien gaan duiken
in Australië. We verzamelen belevenissen. Zo stellen velen
hun leven samen: als een trofeeënlijst.
Het is alsof het chagrijn in het Westen evenredig stijgt met de
materiële welvaart. De gemiddelde Vlaming of Nederlander
lijkt steeds ontevredener en onverdraagzamer.
DENYS: We willen voor onszelf een leven organiseren dat per
fect beantwoordt aan onze verwachtingen. Alles wat daar niet
mee strookt, wat vertraging veroorzaakt, wat in de weg staat, is
een uitnodiging tot een vorm van agressie. Dat heeft te maken
met die enorme illusie van de maakbaarheid van het leven.
Komt u weleens op Twitter?
DENYS: Vroeger wel, maar ik ben eruit gestapt. Net vanwege
dat chagrijn.
In Vlaanderen schelden zelfs toppolitici elkaar de huid vol
op Twitter.
DENYS: Ik vind Vlaanderen wat dat betreft agressiever dan
Nederland. Nederlanders schofferen elkaar in het gezicht.
Belgen doen dat liever achter de rug, en daar zijn sociale media
uitermate geschikt voor.
U bent niet alleen filosoof en psychiater, u schreef en speel-
de ook een monoloog over angst.
DENYS: Ik gaf op een bepaald moment veel lezingen over
angst. Op den duur heb ik er dan maar een theatertekst over
geschreven. Door mijn achtergrond als filosoof en psychiater
en door mijn interesse voor neurowetenschappen kan ik van
uit drie perspectieven naar het fenomeen kijken. (lacht) En
door die monoloog zelf op een podium te brengen, heb ik
meteen ook aan den lijve ondervonden wat angst met je kan
doen. Ik vond die optredens heel angstaanjagend: stel je voor
dat je je tekst vergeet, of dat het publiek wegloopt.
Hoe ontstaat angst?
DENYS: Angst is het gevolg van een gevoel van controle
verlies. Dat slaat eigenlijk nergens op want controle is een illu
sie. Daarom is angst een leugen. Angst is de enige emotie die
ons laat zien wie we echt zijn. Angst kleedt je uit als persoon.
Als je angstig bent, vervallen alle uitwendige kenmerken. Dan
speelt je beroep, status, achtergrond of bezit niet langer. Angst
brengt je dichter bij jezelf.
Je hoort weleens dat we in een angstcultuur leven.
DENYS: Angststoornissen zijn de vaakst voorkomende psy
chische klachten, overal ter wereld. We hebben het dan over
één persoon op de vijf of zes. Wie veel behoefte aan controle
heeft, zal sneller angstig worden.
Hoe staat u tegenover euthanasie bij ondraaglijk psychisch
lijden?
DENYS: Ik vind dat ingewikkeld. Het moet zeker kunnen mits
voldaan wordt aan bepaalde voorwaarden.
Wat zijn die voorwaarden?
DENYS: Ook die zijn lastig vast te leggen in algemene termen.
Er moet sprake zijn van een psychiatrische stoornis en diagno
se. Er moet aangetoond worden dat mensen alles geprobeerd
hebben om zich te laten behandelen, en er moet sprake zijn
van onmenselijk en uitzichtloos lijden. Dat moet je individueel,
geval per geval, onderzoeken. Ik ben weleens geconfronteerd
met gevallen waarvan ik vond dat euthanasie niet de beste
oplossing was, maar waar de patiënt toch euthanasie kreeg
door naar een andere dokter stappen. Gelukkig komt dat niet
zo vaak voor. In Nederland krijgen jaarlijks zestig tot tachtig
mensen euthanasie bij psychisch lijden, terwijl het aantal
aanvragen rond de duizend schommelt. De drempel ligt dus
gelukkig redelijk hoog. Houden zo.
Fysiek lijden is bijna wetenschappelijk aantoonbaar, psychisch
lijden is subjectief.
DENYS: Je kunt nooit sterven door een psychiatrische aandoe
ning. Bovendien is het moeilijk vast te stellen wat psychisch
lijden is. Dat hangt samen met de vraag hoeveel je kunt verdra
gen. En wat betekent ‘uitzichtloos’? Een 35jarige vrouw met
een borderlinestoornis die zegt dat ze dood wil, vind ik een
moeilijke casus. Ze heeft nog een heel leven voor zich. Dat is
anders bij een 75jarige vrouw die al veertig jaar depressief is en
alle behandelingen heeft gekregen, maar zonder succes.
En wat als iemand vindt dat zijn of haar leven voltooid is en
eruit wil stappen?
DENYS: Dat is zo mogelijk nog lastiger. Dan zijn we weer bij de
discussie over de maakbaarheid van het leven. Bij ‘voltooid
leven’ is helemaal geen sprake van lijden of ziekte, enkel de
subjectieve overtuiging dat het leven voltooid is. Maar wat
betekent dat? Ik vrees dat ook hier het aanbod de vraag zal
creëren.
In Vlaanderen beginnen steeds minder studenten aan de
opleiding psychiatrie. Is dat in Nederland ook zo?
DENYS: Het is een wereldwijd fenomeen. Het is natuurlijk een
zware opleiding van twaalf jaar, maar er is werk zat. Het aantal
patiënten groeit, maar er zijn steeds meer psychiaters die er
voortijdig mee stoppen. Dat komt door de bureaucratisering
en de toenemende regelneverij. De bewegingsruimte van een
psychiater is heel beperkt geworden.
U zei ooit dat de slaagkans, de kans op genezing, in de
psychiatrie beperkt is. Misschien geven sommige psychiaters
er daarom de brui aan?
DENYS: Dat denk ik niet, wat die genezingskans is al eeuwen
dezelfde. Trouwens, wat is slaagkans? Als je mij vraagt hoe
veel mensen ik gelukkig heb gemaakt tijdens mijn carrière,
dan vrees ik dat ik een bedroevend laag cijfer moet geven.
Psychiaters zijn er niet om mensen gelukkig te maken, wel om
ze proberen te genezen. De vraag is of de samenleving dat
‘proberen’ als succes accepteert. l‘Ik blijf het vreemd vinden dat een 15-jarig meisje met
zware anorexia dreigt te sterven terwijl er wél geld
is om mensen met een lichte depressie te helpen.’