CULTUUR
D
e reden waarom hij na bijna een kwarteeuw
terugkeerde naar De Pont, in een rolstoel van-
wege gescheurde voetligamenten nog wel,
was simpel. Hij had er in 1995 een van zijn eerste
buitenlandse solotentoonstellingen, Blow Up, het
begin ook van een persoonlijke relatie met directeur
Hendrik Driessen, die nu zijn loopbaan afsluit met The
Return , de tweede solo in Tilburg van Luc Tuymans.
Een terugkeer als wereldster, bezeten door dezelfde
obsessies en demonen die toen al zijn ongemakkelijke
schilderijen omwoelden. In het Frans en het Engels
heeft men het over revenants (‘teruggekeerden’) als
het over geesten gaat.
Tuymans grootste demon is de schilderkunst zelf.
Als jonge kunstenaar onderschreef hij ongeveer alle
argumenten waarmee Marcel Duchamp – en in diens
navolging een leger beoefenaars van conceptual en
minimal art – de schilderkunst als venster op de
wereld obsoleet verklaarden. Wie lucide in een door
en door gemediatiseerde wereld stond, kon boven-
dien niet om fotografie en film heen. Tuymans, gebo-
ren in Mortsel, een bolwerk van de fotografie, maakte
zich grondig vertrouwd met alle media eer hij de
verbeurd verklaarde schilderkunst liet terugkeren als
een boetvaardige teef die haar ijdele vertoon afzwoer
en herbegon met bijna niets: uitvergrote details van
pijnlijke onderwerpen, voorzien van verbruikte
kleuren, schimmige vegen – dat alles op basis van
fotomateriaal uit kranten of tijdschriften, zelfgeno-
men polaroids en later ook computer- en iPhone-beel-
den. Maar hoe dan ook: olie op doek,
pure schilderkunst.
The Return – een selectie van 45
schilderijen, gemaakt tussen 1975 en
vandaag – laat goed genoeg zien dat de
teef met de jaren het boetekleed al eens
heeft afgeworpen, met monumentale
formaten, dramatische lichteffecten,
spectaculaire voorstellingen, herken-
bare portretten en meer kleur, zonder
fundamenteel te verzaken aan haar
gelofte van armoede: een beeld van
Tuymans blijft zo gesloten als een oes-
ter, een haast ondoordringbaar enigma,ARTROZE
weliswaar nog enigszins herkenbaar afgeleid van de
buitenwereld maar steevast vastlopend in het moeras
van het onderbewustzijn. Zo grijpt het werk de kijker
naar de keel, zonder dat hij goed weet waarom. Het
achtergrondverhaal dat de kunstenaar er grif bij ver-
strekt, komt over als een bevrijding uit de omknel-
ling, niet als een verklaring. Anders zou het geen
raadsel zijn.
De grootste kracht van de schilderijen ligt in hun
vermogen om zich, zowel van dichtbij als van ver,
op het netvlies te branden als een bliksemschicht,
en zich vervolgens diep in het geheugen te griffen.
Men zal de tijd nemen om zich te verdiepen in de
meanders van hun picturale oppervlak, maar in
essentie exploderen ze in één oogopslag. Alert voor
de gevoelige tot zieke plekken in het zenuwstelsel
van de wereld, sloeg de kunstenaar exemplarische
beelden op, bewerkte ze mogelijk in Photoshop en
gaf ze met schilderkunstige middelen een maximale
intensiteit: het licht dat als een witte stofwolk neer-
daalt op The Preacher en diens gezicht onkennelijk
aantast; de reeks opgezette apen in een zoo, verteerd
door een verblindend wit licht (Exhibits); de met
bloemen versierde wagen in een Corso – een jeugd-
herinnering van de schilder – in de verkleuring
verschijnend als een onheilspellend vehikel uit een
parade die Charles Dickens een ‘spookwandeling’
zou hebben genoemd; het bruine gebladerte en de
kreeftachtige takken die een opening maken waarin
een pornografische voorstelling kan schuilen
(Diorama), tenminste voor wie er een verre variant
in ziet van Étant donnés, het voyeuristische eind-
werk van Marcel Duchamp. lTot 17 novemberJan Braet kijkt naar kunst
en het leven, in bloei en verval,
zoals de rozen. Deze week:
de expo The Return van
Luc Tuymans in Museum
De Pont, Tilburg.Door Jan BraetEen beeld van
Luc Tuymans
blijft zo gesloten
als een oester,
een haast
ondoordringbaar
enigma.CORSO III
(2015) De
bloemenwagen
uit Tuymans’
jeugd wordt in de
verkleuring een
onheilspellend
vehikel.21 AUGUSTUS 2019 91→© Courtesy de kunstenaar en David Zwirner