10 31 JULI 2019 — WWW.KNACK.BEservatieven, die inzien dat ze verarmen als ze Erdogan
blijven volgen.
Erdogan is ontzettend populair in de rest van de
Arabische wereld. Hoe komt dat?
AKYOL: De meeste moslims weten niet veel van Erdo-
gans aanvallen op de persvrijheid en de democratie. Ze
vinden het ook niet belangrijk, alleen al omdat Turkije
zelfs in zijn huidige vorm nog véél democratischer is
dan de meeste Arabische landen. Erdogan is popu-
lair omdat hij opkomt voor Palestina en Assad wilde
wegkrijgen, dat zijn standpunten die het goed doen
in de Arabische wereld. Zijn welkomstbeleid voor
Syrische vluchtelingen is indrukwekkend. Op een
moment waarop Europa nadenkt over het opvangen
van enkele duizenden vluchtelingen, vangt Turkije
er 3,5 miljoen op.
Sowieso speelt Erdogan in op het algehele gevoel
van machteloosheid in de Arabische wereld. Er bestaat
een wijdverspreid idee dat er een sterke leider moet
komen die de islamitische wereld terugbrengt naar zijn
gloriedagen. Veel moslims herkennen daar Erdogan in.
Hoe verklaart u de achterstand van de islamitische
wereld?
AKYOL: De belangrijkste verklaring is de Saudische
olie. De grootste tragedie van de Arabische wereld is
het toeval dat de grootste olievoorraden ter wereld net
in Saudi-Arabië liggen. Daardoor is het wahabisme, de
meest intolerante en rigide interpretatie van de islam,
over de hele wereld verspreid.
Daarnaast is er het probleem dat moslims er niet in
geslaagd zijn om de moderniteit een plaats te geven.
Het idee van mensenrechten is bijvoorbeeld helemaal
voorbijgegaan aan de islamitische wereld. Veel mos-
lims hebben het idee dat ze moeten terugkeren naar
het verleden, maar dat is een illusie. Er is maar één
formule: openheid. (stilte) Ik was goed bevriend met
journalist Jamal Khashoggi. Voor hij door de Saudi’s
werd afgeslacht, had hij in zijn laatste artikel geschre-
ven dat de Arabische wereld vooral vrijheid van
meningsuiting nodig heeft. Hij had honderd procent
gelijk. Zonder vrijheid van meningsuiting ontneem je
een maatschappij alle mogelijkheden om zijn proble-
men aan te pakken. Hoe kun je dan beginnen?
Wat heeft de Arabische wereld nodig om uit het
dal te kruipen?
AKYOL: Tolerantie, rede, wetenschap, vrijheid. Een
van de belangrijkste punten is vrijheid van religie, en dan vooral de vrij-
heid om niet religieus te zijn. Het idee dat individuen het recht hebben
om hun religie te verlaten, wordt in de meeste islamitische landen niet
geapprecieerd. In landen als Saudi-Arabië of Iran staat op geloofsafval de
doodstraf. Die autoritaire cultuur moet weg. Daarvoor hebben we sterke
leiders nodig. Geen leiders met de ijzeren vuist, maar visionairen die voor
onderwijs zorgen, voor persvrijheid, vrijheid van meningsuiting.
Ziet u enige leiders die aan die omschrijving voldoen?
AKYOL: Die zijn er zeker. Ik heb bewondering voor Rashid Al-Ghan-
nushi, de leider van de Tunesische Ennahda-partij. Dat is een islamitisch
geïnspireerde partij die gematigd en liberaal is. Sinds de Arabische Lente
heeft hij matiging en pragmatisme gebracht in de Tunesische politiek.
Tunesië heeft een van de liberaalste grondwetten
ter wereld, en ze is mee opgesteld door islamisten!
Ondanks zijn economische problemen is Tunesië het
voorbeeld dat een liberale democratie perfect verenig-
baar is met de islam.
U gelooft niet in secularisme als model om islami-
tische landen te verzoenen met de moderniteit.
Waarom eigenlijk?
AKYOL: Secularisme heeft een slechte naam in de Ara-
bische wereld, omdat het in Turkije veel te autoritair is
opgelegd. Je kunt niet eerst de hoofddoek verbieden
en dan verwachten dat een islamitische bevolking het
seculaire model aanvaardt. Ik vind liberalisme sowieso
belangrijker dan secularisme.
Hoe moet het Westen omgaan met Saudi-Arabië?
AKYOL: Ik vind de Amerikaanse benadering niet getuigen van veel
intelligentie. Washington denkt: Iran is een probleem, Saudi-Arabië is
tegen Iran, dus we moeten vrienden zijn met Saudi-Arabië. Natuurlijk is
Iran problematisch omdat het gewapende groeperingen in bijvoorbeeld
Syrië en Jemen steunt, maar op ideologisch gebied staat Iran een veel
gematigder versie van de islam voor. Saudi-Arabië verspreidt de meest
rigide interpretatie van de islam. Op lange termijn is het dom om je daar-
mee te associëren.
Moet het Westen de banden met Riyad dan verbreken?
AKYOL: Ik begrijp dat westerse landen banden onderhouden met de
Saudische monarchie. Maar kroonprins Mohamed bin Salman is een
bewezen tiran. Hij heeft de uitgesproken ambitie om van Saudi-Arabië
een grootmacht te maken. Hij is een soort islamitische versie van Scar-
face: hij wil de grootste maffiabaas van de Arabische wereld worden.
Natuurlijk vind ik het goed dat Saudische vrouwen tegenwoordig met
de auto mogen rijden, maar dat telt niet als je tegelijk activisten martelt
of journalisten in stukken snijdt. Maar Bin Salman komt er allemaal mee
weg. Nauwelijks een paar maanden later gaat hij weer vrolijk op de
foto met westerse leiders. Dat is een grote fout. De westerse regeringen
hadden de Saudische koning om een onafhankelijk onderzoek moeten
vragen. Als uit zo’n onderzoek blijkt dat de prins betrokken was – en dat
was hij – moet Saudi-Arabië geboycot worden zolang hij aan de macht
is. Maar Trump liet een VN-resolutie blokkeren om Saudi-Arabië uit de
wind te zetten.
Hoe kijkt de islamitische wereld eigenlijk naar Saudi-Arabië?
AKYOL: Traditioneel wordt Saudi-Arabië gerespecteerd als bewaarder
van Mekka en Medina. Maar als staat is het nooit een model geweest. Tot
het begin van de twintigste eeuw lette niemand op Saudi-Arabië: het was
een achtergestelde, geïsoleerde regio.
Is de islamitische wereld zich bewust van zijn achterstand op de rest
van de wereld?
AKYOL: O ja, dat gevoel leeft sterk. Het is heel duidelijk dat de Ara-
bische wereld in ongeveer elk opzicht achterloopt. Alleen slagen veel‘Saudi-Arabië verspreidt
de meest rigide interpretatie
van de islam. Op lange termijn
is het dom om je daarmee te
associëren.’ Mustafa Akyol