CULTUUR
ARTROZE
Door Jan Braet31 JULI 2019 81→ behoefte van de zelfgeschapen godheid Atoem om te
creëren. ‘Opgewonden door zijn eigen hand’, loosde
hij zijn zaad op de heilige berg in Heliopolis.
Vanaf de middeleeuwen zijn het de christenen die
in Matarieh, in de buurt van de zonnestad, hun
opwachting maken en er een bedevaartsoord van
maken. Ze situeren er een Bijbelse halteplaats van de
Heilige Familie. Die vond er beschutting onder een
wilde vijgenboom die haar aan het oog van haar ach-
tervolgers onttrok, en laafde er zich aan een bron met
geneeskrachtige eigenschappen. De iconen en schilde-
rijen – van onder anderen Joachim Patinir en Nicolas
Poussin – die De rust op de vlucht naar Egypte afbeel-
den zijn fraai genoeg, hoewel de expo slechts repro-
ducties toont. Voor honderd procent echt zijn dan
weer twee goddelijke beeldjes met Moeder & Kind:
een bronzen godin Isis die de farao de borst geeft, en
een tronende Madonna met het Jezuskind op de
schoot, een 12e-eeuws kleinood uit perenhout. De
mariale verering bleef overigens niet beperkt tot de
christenen. Ook de moslims op bedevaart naar Mekka,
vonden hun weg naar de heilige boom en de magische
bron van Matarieh.
Sinds Edouard Empain het nieuwe Heliopolis uit de
grond stampte, is er niet zoveel veranderd, zo blijkt
uit de uitgestalde documenten, plattegronden,
ansichtkaarten en filmbeelden. De stad heeft goed-
deels haar aanzicht bewaard, hoewel er drastische
restauratiecampagnes nodig zijn. Een in 2009 aange-
vatte studie voor de restauratie van het toverachtige
maar totaal verloederde Hindoe-paleis, leidde nog niet
tot resultaat. Straks draait de baron zich nog om in
zijn graf, gelegen in de crypte van zijn Onze-Lieve-
Vrouwekerk in Heliopolis. l
Tot 18 augustusT
alrijk zijn de baronnen wier namen voor altijd
verbonden blijven met enig fameus bouw-
werk. Louis Empain, die in 1930 een uitzon-
derlijke art-decovilla liet bouwen in Elsene, is één van
hen. Maar wat te denken van zijn vader, de grote
entrepreneur Edouard Empain (1852-1929)? De
oprichter van de Cairo Electric Railways and Helio
polis Oases Company kocht in 1905 een strook van
2500 hectare woestijnzand in de Nijldelta bij Caïro.
Daaruit liet hij een nieuwe stad verrijzen vol arabi-
serende architectuur en een groot paleis in hindoe-stijl
waar hij zelf zijn intrek nam: de Qasr al Baron. De
naam van de stad was niet nieuw: Heliopolis, heilige
zonnestad, met historische adelbrieven die nawijsbaar
tot in het Egypte van de farao’s reiken.
Misschien had de expo Heliopolis een betere plek
verdiend dan het handvol benepen kelderruimten in
een villa die bovengronds over zovele prachtige
kamers beschikt (waar de expo Flamboyant loopt, een
ode aan de art deco als totaalkunst, zie Artroze van
8 mei). Voor een onderwerp dat ook met archeologie
te maken heeft, valt de locatie nog mee. Dat geldt bij
uitstek voor het faraonische hoofdstuk. De uitgestalde
voorwerpen blijven aanspreken omdat ze een won-
derlijke combinatie vormen van een complexe gods-
dienst en een verfijnde kunst, terwijl ze dateren van
ettelijke eeuwen voor onze christelijke tijdrekening.
Goden en godinnen met dierenkoppen wijzen op
een fundamenteel andere verhouding tot het leven
dan de onze, hoewel we stilaan opnieuw de goede zin
ervan beginnen te begrijpen. De beelden, amuletten
en stèles uit brons, Egyptische faience, kalksteen of
bergkristal hoeven niet eens zo groot te
zijn om te imponeren of verwondering
te baren. Kijk naar de naakte god Horus
uit brons, niet meer dan 15 centimeter
hoog, herkenbaar als kind door de vin-
ger in zijn mond en de dik gevlochten
krul die uit zijn hoedje tevoorschijn
komt. Hij heeft zijn plaats in de Egyp-
tische kosmogonie, die het ontstaan
van de wereld verklaart vanuit de
HELIOPOLIS
(fotomontage)
De stad heeft
drastische
restauratie
campagnes
nodig.Jan Braet kijkt naar kunst en
het leven, in bloei en verval,
zoals de rozen. Deze week
de expo Heliopolis in
Villa Empain, Brussel.
De adelbrieven
van de zonnestad
reiken tot in het
faraonische Egypte.©Fondation Boghossian