gayesi cemiyetin bünyesini değiştirmek olan şuurlu bir
hareket haline getirmiştir.
II.
Namık Kemal'i anlayabilmek ve onun hakkında iyi hüküm
verebilmek için cemiyet hayatımıza getirdiği anafikri
bulmak lazımdır.
Bugün kullandığımız bütün mefhumlar, Şinasi ile onundur
ve bilhassa onundur. Fakat onun şahsiyetini sert vurulmuş
bir mühür gibi taşıyan kelime, hürriyet kelimesidir. Namık
Kemal, hürriyet kelimesinde tıpkı Arşimed'in manivelası gibi
yaşayışımızı altüst edecek bir esas bulur. Başka hiç bir
meziyeti olmasa, sırf bu kelimeyi ilk defa olarak bu
cemiyetin içinde bu kadar aşkla, bu kadar gür sesle ve bu
kadar sık olarak kullanmış olması onu tarihimizin en büyük
ve en istisnai hadiselerinden biri yapınağa kifayet eder.
Bütün beşeri faziletler hürriyet'ten gelir. İnsanlığın biricik
asalet kaynağı odur; asıl büyük yapıcı, ibdaa giden altın
kapı hürriyettir. Hürriyet, mesuliyetin başlangıcıdır ve
insan, kendi kendisine idrak ettiği mesuliyetler sayesinde
şerafetini kazanır.
Bu gülünç olmaktan hiç bir zaman çekinmeyen, konuşacağı
yerde her ağzını açtıkça gürleyen adam, bugün tenkidin
mânâsız bir ısrarla yakasına sarılıp pazar pazar
dolaştırmağa çalıştığı bu büyük muharrir, ilk def'a olarak
bütün şarkta esir ordularına hükümranlık etmenin ve esir
sürüsü yetiştirmenin bir meziyet olmadığını, hakiki faziletin
mütekabil mesuliyetlerle birbirine bağlanmış fertlerden
müteşekkil bir cemiyet uğrunda yaşamak olduğunu söyledi.
İhtiyar Asya ve bütün şark, bu resûl kelâmını onun
ağzından ilk def'a duyduğu günden beri sarsıntı içindedir.