Polityka - 25.03.2020

[ HISTORIA/PROSTO Z KSIĄŻKI ]

Z

bigniew Gluza, szef Ośrodka Kar-

ta, dokumenującego najnowszą

historię Polski i naszego regio-

nu, wziął się za relacjonowanie

losów własnej rodziny. Wyszła z tego

fascynująca historia, która rozpoczyna się

od wsi Borki koło Skarżyska-Kamiennej

i prowadzi nas przez Francję, Afrykę Pół-

nocną i Szkocję, a z drugiej strony przez nazistowskie obozy

koncentracyjne aż do PRL lat 80. Książka, jak to wydawnictwa

Karty, nie jest opowieścią linearną, lecz zbiorem relacji i doku-

mentów, dzięki którym możemy i te doniosłe, i te codzienne

zdarzenia oglądać jak pod lupą.

Mnie najbardziej poruszyła korespondencja aresztowane-

go w 1985 r. za działalność opozycyjną autora, pokazująca

więzienną codzienność i tęsknotę za bliskimi. A zaciekawiły

perypetie jego wuja Tadeusza Gluzy przy werbowaniu do pol-

skiej armii na Zachodzie pojmanych przez aliantów w Algierii

jeńców Polaków. Ta książka jest zachętą dla nas wszystkich: nie

zwlekajmy z dokumentowaniem naszych rodzinnych losów

póki żyją ich świadkowie. Warto sięgnąć w głąb, odnaleźć

swoje prawdziwe korzenie. Dzięki temu lepiej zrozumiemy

się sami.

ŁUKASZ LIPIŃSKI

Sięgnijmy w głąb

Rodzina z niepamięci, Zbigniew Gluza, Ośrodek Karta,

Warszawa 2020, s. 184

Efekt Lucyfera

Komendant. Życie Salomona Morela, Anna Malinowska, Wydawnictwo Agora,

Warszawa 2020, s. 416

Europa w budowie

Plan Marshalla. Postawić świat na nogi, Benn Steil, tłumaczenie

Katarzyna Bażyńska-Chojnacka i Piotr Chojnacki, Wydawnictwo Literackie,

Kraków 2020, s. 714

Z

emsta, zemsta na wroga, z Bogiem i choćby mimo Boga”

• czy tą ideą przesiąknięty był Salomon Morel, komendant
  obozu w Świętochłowicach, zdaje się pytać Anna Malinowska
  w swoim reportażu historycznym. Kreśli wielowymiarowy
  portret bohatera. Całą rodzinę stracił podczas Holokaustu, miał więc
  prawo czuć chęć rewanżu na Niemcach i kolaborantach, dla których
  stworzono po wojnie takie obozy jak ten w Świętochłowicach. Z dru-
  giej strony zawsze był wesołkiem sypiącym żartami, duszą towarzy-
  stwa i pod tym względem nie zmienił się po wojnie. Ale jednocześnie
  potrafił bić i poniżać. Autorka pisze: „Obozowy personel wymyśla
  tymczasem nowe tortury. Więźniowie muszą się kłaść na podłodze
  jeden obok drugiego. Na nich kładą się kolejni, ale już pod innym kątem. Na nich kolejni.
  Warstwa po warstwie. Ułożone ciała przypominają kształtem piramidę. Ci, co leżą najniżej,
  przeżywają największe katusze. Innym razem więźniowie się kładą, a strażnicy po nich cho-
  dzą. Zdarza się, że po więźniach chodzi też komendant Morel”. W „Zgodzie”, jak nieoficjalnie
  nazywano ten polski obóz koncentracyjny, niektórzy więźniowie nie wytrzymywali i rzucali
  się na druty pod napięciem.
  W grę wchodziła nie tylko chęć zemsty, także zaczadzenie wojenną przemocą. Agresja rodzi
  agresję. W tym także sensie Morel był ofiarą wojny. Książka Malinowskiej jest też opowieścią
  o Śląsku i pogmatwanych losach jego mieszkańców. A Morel? W 1949 r. zrobił maturę i jako
  spec od więzień został naczelnikiem obozu dla młodocianych przestępców w Jaworznie.
  „– Bandyci! Nie wyjdziecie stąd żywi! – witał ich. Później obronił pracę magisterską pt.: „Pra-
  ca więźniów i jej znaczenie”. Autorka dotarła do bezpośrednich świadków i do ich dzieci.
  Zrobiła więc to, czego nie potrafili histor yc y.
  MARCIN ZAREMBA

P

lan Marshalla jest prawdopodobnie

najsłynniejszym programem pomoco-

wym w nowożytnej historii. W latach

19 4 8–52 Stany Zjednoczone przezna-

czyły n a odbudowę krajów Europy Zachodniej

od 13 do 15 mld dol., co dało gospodarkom impuls

rozwojowy i pomogło umocnić demokratyczne

rządy. Książka Steila jest relacją zniuansowaną, ba-

zującą na różnorodnych (nie tylko amerykańskich)

materiałach archiwalnych. Autor jest ekonomistą,

ale nie zarzuca czytelnika statystykami – tworzy

za to rozgrywającą się na wielu płaszczyznach opowieść, uwzględ-

niającą zarówno głosy prezydentów oraz ich doradców, jak i szerokie

społeczne tło wydarzeń. Interesujący jest także wątek okoliczności re-

zygnacji z amerykańskiej pomocy Czechosłowacji oraz Polski (Bolesław

Bierut dowiedział się o tej „decyzji” z komunikatu ogłoszonego przez

Radio Moskwa).

Lektura książki uświadamia, że plan Marshalla cieszy się dziś tak wielką

sławą nie tyle z uwagi na skalę pomocy, ile dlatego, że zadziałał. Był

„skrojony na miarę”, stawiał sobie możliwe do osiągnięcia cele poli-

tyczne oraz uwzględniał realny podział na strefy wpływów w Europie.

Według Steila wszyscy, którzy snują dziś marzenia o „nowym planie Mar-

shalla” dla dowolnej części świata, powinni przyswoić sobie tę lekcję.

TOMASZ TARGAŃSKI

ZAPOWIEDZI

Z WYDAWNICTW

PROMOCJA

© MP (3)