Polityka - 25.03.2020

K

ażda rodzina przechowuje pa-

mięć orzodkach. Opowieści, p

anegdoty, życiorysy, analizy

losów opowiadane są podczas

zjazdów krewnych nad albu-

mami fotografii. Dla ziemiaństwa okresu

PRL te opowieści nabrały dodatkowego

znaczenia. Z uwagi na utratę podstawy

ekonomicznej i pozycji klasowej stara-

no się zachować prestiż i wysokie mnie-

manie o swoim znaczeniu, przesuwając

narrację w stronę symbolu. Dworek

szlachecki jako topos kultury polskiej,

zwłaszcza kresowej, obrósł więc legen-

dą, w której nacisk kładziono na jego rolę

kulturotwórczą, polityczną i ekonomicz-

ną. Ta nasycona mitami, skonstruowa-

na w poczuciu własnej wyższości po-

zytywna narracja nie była niewinnym

zabiegiem retorycznym „dla utrzyma-

nia pamięci rodzinnej”. Miała zasłonić

setletnią historię wyzysku, pańszczyzny

i spychania innych grup na margines.

Jeśli dziś mówimy o wyzysku, to raczej

w kontekście postfeudalnych pozostało-

ści nierówności klasowych. O tym, że ele-

mentem feudalnych relacji społecznych

w majątku ziemiańskim było wykorzysty-

wanie seksualne wiejskich kobiet przez

MICHAŁ P. GARAPICH

Wśród licznych opowieści powtarzanych w mojej rodzinie zainteresował mnie

wątek nieślubnych krewnych.

Seks, kłamstwa

i pamiętniki ziemian

dziedziców, właścicieli nie usłyszymy

wiele. Zjawisko seksualnego wymiaru

polskiej przedwojennej gospodarki fol-

warcznej i jego konsekwencje są mało

opisane. Nic dziwnego, dotyczą kwestii

intymnych i obwarowanych tabu obycza-

jowymi związanymi ze zdradą małżeńską,

seksem, patriarchatem. Mało więc kto się

tym chwalił, zamieszczał w pamiętnikach

bądź poddawał analizie.

Z dość tajemniczych powodów w mo-

jej rodzinie nie ukrywano tego faktu.

Utajniano raczej tożsamość bękartów,

ludzi wykluczonych z kręgu formalnego

pokrewieństwa – pozostawali anonimowi

(niektórzy krewni mówili wprost: „To nie

jest nasza rodzina”), aczkolwiek zdarzały

się wyjątki. Niemniej fakt ich istnienia nie

był tajemnicą. Nie mieli imion, w pamięt-

nikach padają bezosobowe terminy typu:

„lewaki”, „rówieśnicy”, „bastardy”.

Zachowało się na ten temat sporo

danych – na piśmie i w formie tradycji

ustnej. Główną rolę w tym przekazie od-

grywał mój pradziadek, ziemianin Ka-

zimierz Garapich urodzony 28 czerwca

1878 r. w Cebrowie, syn posła do Rady

Państwa Sejmu Krajowego Galicji, za-

mordowany w więzieniu NKWD w Tar-

nopolu w maju 1940 r. W trakcie swojego

6 2-letniego życia ten właściciel majątku

i dworu cebrowskiego prowadził bujne

życie rodzinne. Poza siódemką dzieci,

których doczekał się z żoną, Marią z Łu-

bieńskich, spłodził także kilkanaścio-

ro dzieci z co najmniej trzema innymi

kobietami – Maryną Szeweluk, Anną

Suchecką i Stefanią Suchowerą – miesz-

kankami wsi. Jego pierwsze dziecko

urodziło się w 1898 r., ostatnie w 1931 r.

Trudno jest mi na sto procent ustalić

liczbę dzieci nieślubnych – dorosłości

dożyło 12 lub 14, co najmniej 5 zmarło

w niemowlęctwie. Wliczając potomstwo

z Marią Łubieńską, Kazimierz miał więc

blisko ćwierci setki dzieci. Podkreślam,

co najmniej. Kiedy bywam w Cebrowie,

bardzo często dowiaduję się o kolejnych.

Poza ustnym przekazem reputacja

pradziadka została uwieczniona w pa-

miętnikach jego własnej córki Eleonory

Garapich, po mężu Geringer. W spisa-

nych w latach 80. XX w. wspomnieniach

ciocia Ella (tak się o niej w rodzinie

mówi) wyraziła się o ojcu następująco:

„Miał wielki temperament i był »bujnej

krwi«, jak się wtedy mówiło, niestety

nie wystarczała mu żona, którą zresztą

bardzo kochał i szanował, miał zawsze

równolegle jakąś metresę na wsi (...).

Spłodził z nimi wiele dzieci nieprawego

pochodzenia, tak że każde z nas miało

swojego rówieśnika »lewaka«”.

[ HISTORIA ]