Polityka - 25.03.2020

Głuchnący mizantrop

Jak to było możliwe, że kompozytor za-

wsze miał przyjaciół i wielbicieli gotowych

mu pomóc, skoro współpraca z nim do ła-

twych nie należała? Już jako młody czło-

wiek znał swoją wartość jako muzyk, a jego

twórczość była rzeczywiście nowatorska,

niepodobna do innych, wyprzedzała epo-

kę. Jednak za samoświadomością szła

pewna arogancja. Beethoven był dzieckiem

nowych, rewolucyjnych czasów, kochał

wolność, traktował swoich utytułowanych

przyjaciół jak sobie równych, a oni temu się

poddawali. Można przypuszczać, że taka

postawa wywoływała w nich pewien po-

dziw, a nawet respekt, ponieważ docenia-

li jego geniusz i przyznawali mu prawo

do bycia sobą. Z wieloma z nich popadał

w konflikty, był bowiem porywczy i pryncy-

pialny, a czasem nawet małostkowy.

Beethoven nie był też w stanie usiedzieć

dłużej w jednym miejscu – mieszkanie

zmieniał czasem nawet co parę miesię-

cy. Można było jego zachowanie określić

jako nieokrzesane, a nawet gburowate.

Ale nie oznaczało to, że był prymitywnym

człowiekiem. Przeciwnie, był oczytany

i świetnie wykształcony. Miał nie tylko

co grać ze swoimi przyjaciółmi, lecz także

o czym rozmawiać. I to również doceniali.

Z czasem jednak na ten już z natury

niełatwy charakter nałożyła się osobista

tragedia. W 1802 r. pisze słynny „Testa-

ment Heiligenstadzki”, który rozpoczyna

się tak: „Moi bliźni, którzy mnie uważa-

cie albo ipisujecie jako nieprzyjaznego, o

opryskliwego, a nawet mizantropa, jakże

wielką mi czynicie krzywdę. Nie znacie

bowiem ukrytego powodu, dla którego

takim się wam wydaję. (...) przez sześć

ostatnich lat cierpię na nieuleczalną

chorobę, którą pogorszyli nieumiejęt-

ni lekarze”. Chodziło o najsmutniejszą

rzecz, jaka może przydarzyć się muzy-

kowi – głuchotę. Już w tym momencie

Beethoven, jak napisał, nie był w stanie

usłyszeć z oddali dźwięku fletu czy śpie-

wu pastuszka. Z czasem kalectwo się po-

głębiało, aż kompozytor nie słyszał prak-

tycznie nic. Porozumiewać się musiał

za pomocą zeszytów konwersacyjnych

• są one dziś niezwykłym dokumentem.
  Równie niezwykłe są szkicowniki
  Beethovena, w których można zobaczyć,

Arcyksiążę Maksymilian Franciszek Habsburg (1756 –18 01),

elektor Kolonii, zatrudniał i wspierał młodego Beethovena.

Ks. Ferdinand Ernst Waldstein (1762–1823),

protektor Beethovena jeszcze z czasów Bonn.

Utwory dedykowane: Sonata fortepianowa

op. 53 („Waldsteinowska”).

Ks. Karl Lichnowsky (1756 –1814), pierwszy

wiedeński protektor i przyjaciel Beethovena.

Kompozytor przez pewien czas mieszkał u niego.

Utwory dedykowane: Tria op. 1, II Symfonia, Sonaty

fortepianowe: op. 13 („Patetyczna”), op. 26.

Hr. Moritz Lichnowsky (1771–1837), młodszy brat Karla,

muzyk, również przyjaciel Beethovena.

Utwory dedykowane: Sonata fortepianowa op. 90.

Baron Gottfried van Swieten (1733 –1803),

dyplomata, jeden z wczesnych protektorów

Beethovena.

Utwory dedykowane: I Symfonia.

Ks. Andriej Kiriłowicz Razumowski (1752–1836),

ambasador rosyjski w Wiedniu,

wielbiciel i przyjaciel Beethovena.

Utwory dedykowane: V Symfonia, Kwartety op. 59.

Ks. Josef Franz Max Lobkowitz (1772–1816), również wczesny

protektor Beethovena, jeden z trzech fundatorów jego rocznej

pensji. Utwory dedykowane: III Symfonia „Eroica”,

Sponsorzy mistrza

jak myśl muzyczna wyprzedza rękę. Po-

spieszne notatki bywają niemal nie do od-

czytania przez postronnych. On jednak

orientował się w tym nieładzie znakomi-

cie. Muzycy, zwłaszcza ci najwybitniejsi,

obdarzeni są tzw. słuchem wewnętrznym,

co oznacza, że mogą wyobrażać sobie

muzykę. Cudzą lub własną. Dobrze jest

czasem sprawdzić wymyślone brzmie-

nia na instrumencie, ale przy dużym do-

świadczeniu nie ma takiej konieczności.

Być może dlatego dzieła Beethovena są

jeszcze odważniejsze niż mogłyby być,

gdyby pisał je w całkowitym zdrowiu.

Wiele wydarzeń z późniejszego życia

Beethovena nie świadczy o nim dobrze,

zwłaszcza tragiczna historia z adoptowa-

nym przez siebie bratankiem (odebranym

jego matce po śmierci brata), którego, przy

nieumiejętności obchodzenia się z ludź-

mi, doprowadził niemal do samobójstwa.

Zdumiewały też coraz częściej jego mo-

ralizatorskie opinie. Jego mizantropia się

pogłębiała. Ale muzyka, którą tworzył, była

coraz bardziej genialna. Doceniali ją jego

utytułowani przyjaciele, doceniamy i my.

DOROTA SZWARCMAN

V Symfonia, Kwartety op. 18, Kwartet op. 74,

pieśni „Do dalekiej ukochanej”.

Hr. Franz von Oppersdorff 1778 –1818), zaprosił

Beethovena na swój zamek w Oberglogau (dziś Głogówek).

Utwory dedykowane: IV Symfonia.

Hr. Moritz von Fries (1777–1826), bankier,

protektor Beethovena. Utwory dedykowane:

VII Symfonia, Kwintet smyczkowy op. 29,

IV i V Sonata na skrzypce i fortepian.

Hr. Maria Anna Erdödy (1779 –1839), przyjaciółka

i wielbicielka talentu Beethovena; to prawdopodobnie ona była

inicjatorką składki na jego roczną pensję. Utwory dedykowane:

IV i V Sonata na wiolonczelę i fortepian, Tria op. 70.

Ks. Ferdinand Johann Nepomuk Kinsky (1781–1812),

drugi z fundatorów rocznej pensji Beethovena. Kompozytor

odwiedził go w Pradze w 1812 r. Utwory dedykowane: Msza C- dur,

pieśni dla jego żony, księżnej Caroline.

Arcyksiążę Rudolf Habsburg (1788 –1832),

uczeń i wielbiciel Beethovena, trzeci z gwarantów

jego rocznej pensji. Utwory dedykowane:

Missa solemnis, IV i V Koncert fortepianowy,

Wielka fuga na kwartet smyczkowy, Trio op. 97,

Sonaty fortepianowe op. 81 a („Les adieux”),

op.a106 „Hammerklavier”) i op. 111.

Ks. Mikołaj Borys Golicyn (1795 –1866) zamówił trzy ostatnie

kwartety i przyczynił się do wykonania Missy solemnis

w Petersburgu. Utwory dedykowane: Uwertura „Poświęcenie

domu”, Kwartety op. 127, 130, 132.

© BE&W (7)