Zaryshistoryczny
<!3odła herbów miejskich zaczęły się pojawi ać w Polsce w XIII w. Związane to
byłoz nadawaniem miejscowościom praw miejskich i lokacją miast na prawie magde-
burskim (w większości kraju), chełmińskim (w Polsce północnej i na Mazowszu), lubec-
kim (na Pomorzu) lub średzkim (w Polsce środkowej i południowej). Wielką liczbę
miast założono w XIV wieku pod panowaniem króla Kazimierza Wielkiego. W tym sa-
mym czasie miasta zakładali książęta śląscy, brandenburscy i pomorscy oraz Krzyżacy.
Liczbamiast w obecnych granicach Polski przekroczyła wówczas 350,do połowy XV w.
wzrosła do 640, a w pierwszej połowie XVIIw. przekroczyła 1000.
Od chwili lokacji miasto otrzymywało własne prawa i samorząd, który zyskiwał
uprawnienia do wystawiania dokumentów, co wiązało się z koniecznością sprawienia
pieczęci z herbowym godłem. Godła te, które umieszczano na tarczy, stawały się póź-
niej herbami (fot. 1 - 6).
Pierwsze godła herbowe, a później herby miejskie powstawały samorzutnie. O ich
wyglądzie decydował wójt lub rada miejska. Takieherby ma większość miast polskich,
głównie te, które ustaliły swójherb do XV w. Późniejsze herby nadawał panujący w przy-
wilejach herbowych. Byłyto dokumenty spisane na pergaminie, od XVI w. zawsze za-
wierające namalowany herb miasta. Znane są przywileje herbowe ponad 80 miast, w tym
ponad 60% z XV - XVIlw. Duża częśćtych przywilejów, szczególnie z XVI i XVIIw., nie
stanowi o nowym herbie miejskim, lecz poświadcza herb istniejący wcześniej. Niektó-
re przywileje stanowiły bądźo udostojnieniu herbu (dodanie korony do herbu Gdańska
przez króla Kazimierza Jagiellończyka w 1457 r.) lub o utworzeniu herbu z godeł uży-
wanych dotychczas samodzielnie (cesarz Karol V połączył w 1530 r. pięć godeł Wro-
cławia w jednym herbie wielopolowym).
Najczęstszymi motywami herbów z tego okresu są mury miejskie z basztami, zam-
ki, kościoły oraz postacie lub atrybuty świętych patronów poszczególnych miast. Nie-
mało było również herbów "mówiących", których godła nawiązywały do nazw miasta
(koło - Koło, głowy koźle - Koziegłowy, lipa - Lipno, łódź - Łódź, strzały - Strzelno).
Często w herbach widnieją godła założycieli lub właścicieli miast oraz godła państw lub
ziem (orzeł polski, dolnośląski, górnośląski lub brandenburski, pomorski gryf i czeski
lew).Z biegiem czasu pojawiły się coraz bardziej urozmaicone godła, a także herby dwu-
i wielopolowe, czasem z trzymaczami, dewizą i koroną nad tarczą herbową.
Radamiasta posługiwała się pieczęcią radziecką, która miała kilkawariantów, w tym
najmniejsze pieczęcie sekretne i sygnety. Właśnie godło widniejące na tych pieczęciach
stawało się najczęściej godłem herbowym miasta. Inne pieczęcie nie są miarodajne dla