miasta).Występują one w kilkunastuherbach (rys. 34, 60, i81). Broń (nie stanowiąca
częściherbówrodowych) będąca symbolemwoli obrony miasta, pojawiasię w polskich
herbachmiejskichdość rzadko. Mieczjest wokoło 10 herbach(rys. 35 i62), strzały w 3,
topory w 2. O wiele częściejpojawiają się narzędziai sprzęty.W 9 herbach występuje
koło wozowe (symboltransportu), w 7 narzędzia górnicze(młotki, kilof, graca - rys.
61), w 2 czółenkatkackie (rys. 63). Są też narzędzia murarskie (kielniai młotek),młot
kowalski,kosy, sieci, wiosła, koło wodne, gwoździe (ćwieki)itrójząb do połowu ryb.
Część herbów miast polskichpochodzących z XVIIIw., nadanych przez króla Stanisła-
wa Augusta Poniatowskiego, ma godła masońskie (kielnia,oko opatrzności).
Rozpatrującgodła w postaci narzędzi.pominąłem herby ustanowione w PRL,gdyż
większośćz nich trudno jest uznać za herby zprawdziwegozdarzenia. Użytow nich na-
j
rzędzi isprzętów nie mającychnic wspólnego z figurami heraldycznymi (traktor,kadź
hutnicza, kopalniana wieża wyciągowa, kominyfabryczne). Będziejeszcze o tym mo-
wa w rozdzialepoświęconym kształtowiartystycznemu herbów.Użycieherbów
6dła ; herby miejskie były, początku urywanegłówniena pieczędach m-
dzieckich,ławniczychiwójtowskich.Byłyto pieczęcietłoczonew wosku, dużo późniejw la-
ku.Obecnienajczęściejwystępujątrzy rodzaje pieczęci(wytłaczanena foliibarwy złotej lub
srebrnej,wytłaczanebezpośredniona papierzeorazstemplowane(fot.69-83). Choćwszyst-
kiegminy miejskieiwiejskieużywająpieczęci.tylko niektóreumieściłyichwzór w statucie.
Herby miejskieumieszczanorównieżna insygniach- lasce burmistrzowskiej (bereł-
ko) isygnecie,na przyborachpisarzy radzieckichoraz na ozdobnychmłotkachidzwon-
kach używanychw czasie posiedzeń.Bramy miejskieoraz frontonyratuszy iinnych gma-
chów miejskichzdobiłyherby wykuwane w kamieniu (fot. 66), a ozdobą wnętrz były
herby rzeźbionew drewnie ipolichromowane (fot. 64 i 65). W ratuszachi kościołach
herby zajmowałypoczesne miejscena witrażach (fot. 68). Ozdabiano nimi także kafle
piecowe,kominkiizegary, dzbany,puchary izastawę stołową używaną na przyjęciach
w ratuszu(fot. 67). WToruniu herb miasta był głównym elementem form do wypieku'.1
słynnychpierników.
Godła iherby służyłyteż do oznaczaniabroni iubioru straży miejskiej,bębnów ipło-
mieni przy fanfarach i trąbkach. Równieżdzisiaj herby zdobią oznaki straży miejskiej
(fot. 84 i 86) i malowane są na samochodach\ używanychprzez straż lub policję miej-
ską (fot. 85). \
\