Finansal Ekonomi

4. Ünte - Faz ve Faz Oranlarının Belrlenmes 103

Özet

Fazn anlam ve önemn fade etmek

Genel olarak faz, br üretm faktörü olan ser-

mayenn üretmden aldığı pay veya sermayenn

bell br süre başkasına ödünç verlmesnn kar-

şılığında ödenen bedel (fyat) olarak tanımlan-

maktadır. Bununla brlkte faz le lgl olarak

daha değşk tanımlamalar da yapılmaktadır.

Malyet olarak ele alındığında faz, br ödüncün

kullanımı karşılığında ödenmes gereken br be-

deldr. Getr olarak baktığımızda faz, sermaye-

darın kullanmayıp başkasına devrettğ tutardan

elde ettğ getrnn adıdır. Faz tüketm, tasarruf

ve yatırım kararlarını etkledğ gb merkez ban-

kalarının para poltkalarını yürütmesnde de

öneml rolü bulunmaktadır. Aynı zamanda faz

oranlarındak değşklklern de ekonomde çok

çeştl etkler bulunmakta ve bu nedenle faz,

yakından takp edlmes gereken br makro de-

ğşken olarak kabul edlmektedr. Faz tasarruf

yatırım eştlğn sağlayan br değşken olarak,

ulusal gelrden tasarruara ayrılacak payın belr-

lenmesnde öneml br şlev görmektedr. Fazn,

kaynakların etkn dağılımı bağlamında sermaye-

nn etkn dağılımı ve kullanımını sağlamak gb

br fonksyonu da bulunmaktadır. Nhayet fazn

tasarruf sahplerne gelr sağlama gb br dğer

şlev daha bulunmaktadır. Tasarruf yapanlar

yaptıkları tasarruar karşılığında, tüketmden

vazgeçmenn bedel olarak faz gelr elde ederler.

Bu da onların servet brkmler üzernde olumlu

etk yaratmaktadır. Bu bağlamda faz; tasarrufçu,

yatırımcı, üretc ve tüketcler başta olmak üzere

ekonomnn hem talep hem de arz boyutu üze-

rnde öneml br belrleyc durumundadır.

Fazn oranlarının belrlenmesn belrtmek

İktsat lteratüründe faz oranlarının belrlen-

mes konusunda değşk teorler bulunmaktadır.

Piyasa  denge   faiz    oranının    belirlenmesinde genel

kabul gören üç öneml teor; “Klask faz teor-

s”, “Ödünç verleblr fonlar teors” ve “Lkdte

terch teors” olarak sıralanmaktadır. Klask te-

orde faz oranı “reel” br değşkendr ve faz dü-

zeyn belrleyen faktörler, tasarruf arzı ve taleb

(yan yatırım taleb) dr. Aynı zamanda faz oran-

ları, ekonomde tasarruf ve yatırımları brbrne

eştleyen, düzenleyc br şlev görmektedr. Yan

tasarruf arzı le yatırım taleb denge faz oranını

brlkte oluşturmaktadır. “Lkdte terch teors”

olarak da blnen “Keynesyen faz teorsnde” faz

oranları reel faktörler yerne parasal faktörler le

açıklanmaktadır. Bu teorye göre faz, tasarrufun

br bedel değl, parayı lkt olarak elde tutmak-

tan vazgeçmenn br bedeldr. Br başka fade le

lkdteden vazgeçmenn malyetdr. Buna göre

para arzı ve taleb brlkte br ekonomdek den-

ge faz oranlarının belrlenmesnde belrleyc

olmaktadır. Keynesyen teorde, denge faz oranı

ekonomde toplam para arzı ve toplam para tale-

bn eştleyen noktada oluşmaktadır. Ödünç ve-

rleblr fonlar teors se pyasadak faz oranları-

nın ödünç verleblr fon arz ve taleb tarafından

belrlendğn fade etmektedr. Bu teorye göre

ekonomde br tek denge faz oranı bulunmakta-

dır ve bu oran da ödünç verleblrlk fon arzını

(ÖVFA), ödünç verleblr fon talebne (ÖVFT)

eştleyen faz oranıdır.

Faz oranlarının farklılığını açıklamak

Faz oranlarının farklılığı faz oranlarının yapısı

olarak analz edlmektedr. Faz oranlarının yapısı

se fnansal varlıkların sahp oldukları rsk, vade,

verg ayrıcalıkları ve lktde gb özellklernn faz

oranına nasıl yansıdığının ncelenmesdr. Rsk,

vade, verg ayrıcalıkları ve lkdte özellkler aynı

olan fnansal varlıkların faz oranları aynıdır. F-

nansal varlıkların bu özellkler farklılaştıkça, faz

oranları da farklı olmaktadır. Fnansal varlıklar-

da faz oranları farklılığının nedenlernden brs

varlıkların sahp oldukları rsk düzeydr. Bu aynı

zamanda faz oranlarının rsk yapısı olarak da b-

lnmektedr. Faz oranlarının rsk yapısı; aynı va-

deye sahp ancak ger ödeme kablyet, lkdte ve

vergler açısından farklı özellklere sahp fnansal

varlıkların faz oranları arasındak farklılıkları

açıklar. Fnansal sstem çnde faz oranlarının

farklılığının dğer br neden se fnansal varlığın

vadesdr. Bu durum lteratürde faz oranların

vade yapısı olarak ele alınmaktadır. Faz oranla-

rının vade yapısı, dğer bütün koşullar açısından

(lkdte, ger ödeme yeteneğ ve vergsel özellk-

ler) benzer özellklere sahp olan ancak vadeler

farklılıklar taşıyan çeştl fnansal varlıkların faz

oranları arasındak lşky fade etmektedr.

1

2

3