136 Finansal Ekonomi
bilir. Örneğin; 1$ = T1.80 iken 1$ = 0.76 € ise buradan €/T kurunun 2.36 €/T (1€=
T2.36) olduğunu kolaylıkla bulabiliriz. İşte bu şekilde ortak dolar paydasından
hesaplanan kurlara çarpraz kur adı verilmektedir.
Piyasada kullanılan ve yukarıdaki şekilde tanımladığımız döviz kuru, nominal
döviz kurudur. Nominal döviz kuru, daha önce belirtildiği gibi, bir para birimi-
nin başka bir para birimi cinsinden değeridir. Nominal kurların belirli bir zaman
içerisinde yabancı ülkedeki enflasyon oranı (Pf) ile yurtiçi enflasyon oranına (P)
göre düzeltilmesinden elde edilen kura reel döviz kuru adı verilir. Reel döviz ku-
runu Er, nominal döviz kurunu E ile gösterirsek reel döviz kurunu, Er = E x (Pf/P)
şeklinde ifade edebiliriz.DÖVİZ PİYASASI DENGESİ VE DÖVİZ KURU SİSTEMLERİ
Uzun Dönem Denge Döviz Kurunun Belirlenmesi
Serbest piyasada herhangi bir mal veya varlık fiyatı
gibi, döviz kurları da arz ve talebe göre oluşmaktadır.
Yandaki şekilde denge döviz kurunun nasıl belirlen-
diği ele alınmaktadır. Şekilde dikey eksende döviz
kuru (doların Türk Lirası cinsinden fiyatı, $/T), yatay
eksende ise dolar miktarı yer almaktadır. Şekilde D$
dolar talep (Türk Lirası arzı) eğrisini, S$ eğrisi ise do-
lar arzını (Türk Lirası talebini) göstermektedir. Buna
göre döviz arz ve talebinin birbirine eşit olduğu 0
noktasında denge döviz kuru 1 $ = T1,80 ve denge
piyasa hacmi 200 bin dolar olarak belirlenmiştir.
Yukarıdaki şekilde toplam döviz talebi eğrisi negatif eğimli olarak gösteril-
miştir. Döviz talebi eğrisinin negatif eğimi, döviz kurlarıyla ithal edilmek istenen
mal ve hizmet miktarının ters orantılı bir ilişki içerisinde olmasıyla açıklanabilir.
Çünkü kur yükseldikçe (yerli para değer kaybettikçe) yabancı mallar pahalıla-
şır böylece talep edilen yabancı mal miktarı ve dolayısıyla döviz talebi azalırken
kurun düşmesi durumunda bu etkilerin tam tersi ortaya çıkar. Burada kur ile
yurtdışına yatırılmak istenen yabancı sermaye arasında direkt bir ilişkinin ku-
rulmamasının nedeni, yurt dışına yatırılacak yabancı sermayenin faiz oranları,
geleceğe ilişkin beklentiler gibi faktörlere bağlı olması ve kurlarla dolaysız biçim-
de ilişkili olmamasındandır.
Aynı şekilde ülkeye girecek yabancı sermaye ile döviz kuru arasında da dolay-
sız bir ilişki kurmak gerçekçi olmayacaktır. Ancak normal koşullarda döviz kuru
ile mal ve hizmet ihracı arasında pozitif bir ilişki bulunduğu varsayılır. Çünkü
kurun yükselmesi ile ihraç ettiğimiz mallar, yabancılar için ucuzlayacağından ih-
racatımız artacak ve böylece döviz arzı artacaktır.
Geleneksel döviz kuramı yaklaşımlarından en önemlileri dış ticaret akımları
yaklaşımı ve satınalma gücü paritesi teorisidir. Döviz kurlarının oluşumunu açık-
lamaya yönelik geleneksel yaklaşımlar, sabit kur sisteminin uygulandığı ve ulus-
lararası sermaye hareketlerinde hızlı bir gelişmenin yaşanmadığı dönemde, daha
çok dış ticaret akımları üzerinde yoğunlaşmak suretiyle döviz kurlarını açıklama-
ya çalışmıştır. Sabit kur sisteminin uygulandığı dönemlerde, döviz kurları sık sık
değişmediğinden ve sermaye hareketleri sınırlı olduğundan, geleneksel yaklaşım-
larda döviz kurlarının uzun dönem belirleyicileri dikkate alınmakta; kısa dönem
belirleyicileri üzerinde durulmamaktadır.Nominal döviz kuru: Bir
para biriminin başka bir para
birimi cinsinden değeridir.
Reel döviz kuru: Nominal
kurların belirli bir zaman
içerisinde yabancı ülkedeki
enflasyon oranı ile yurtiçi
enflasyon oranına göre
düzeltilmesinden elde edilen
kurdur.
Şekil 6.1
Döviz Arz ve Talebi