6. Ünite - Döviz Piyasaları ve Döviz Kuru Riski Yönetimi 137
Dış Ticaret Akımları Yaklaşımı
Dış ticaret akımları yaklaşımına göre; ekonomik birimler, yabancı ülkelerle mal
ve hizmet ticareti yapmak için döviz talep etmektedir. Döviz arzı ise yurtdışına
satılan mal ve hizmetlerden elde edilen gelirler tarafından belirlenmektedir. Dola-
yısıyla dövizin denge fiyatı, ithalat ve ihracattan kaynaklanan döviz arz ve talebine
göre belirlenmektedir. Bu yaklaşıma göre, bir ülkenin döviz kurlarını ve ulusal
parasının değerini belirleyen en temel etken, o ülkenin dış ticaret dengesi, yani
mal ihracatı ve ithalatıdır. Dış ticaret bilânçosunun fazla verdiği ya da ihracatın
ithalattan fazla olduğu bir durumda ulusal paranın değeri artarken, dış ticaret
bilânçosunun açık verdiği ya da ithalatın ihracatı aştığı bir durumda ulusal para
değer kaybına uğramaktadır.
Şimdi ülkenin ithalat ve ihracat talebindeki değişimin döviz kuru üzerindeki
etkilerini ele alarak uzun dönemde denge döviz kurunun nasıl değiştiğini aşağı-
daki şekil yardımıyla göstermeye çalışalım.
Yukarıdaki Şekil 6.2a’ya göre döviz arz eğrisi sabitken, Türk halkının ABD
mallarına olan talebindeki bir artış (Türkiye’nin ithal talebindeki artış) döviz ta-
lebinin artmasına ve döviz talebi eğrisinin D$ 0 konumundan sağa kayarak D$ 1 ko-
numuna gelmesine yol açacaktır. Bu durumda denge bir noktasında kurulacak ve
döviz kuru E 0 ’d a n E 1 ’e yükselecek ve T dolar karşısında değer kaybedecektir.
Şeklin b kısmında ise döviz talebi sabitken, Amerikalıların Türk mallarına
olan talebindeki bir artış (yani Türkiye’nin ihracatındaki bir artış) nedeniyle dö-
viz arzının artması ve döviz arz eğrisinin S$ 1 şeklinde sağa kayması gösterilmiştir.
Buna göre döviz talebi eğrisi sabitken döviz arzı eğrisinin sağa kayması sonucu
yeni denge 1 noktasında oluşmuş ve bu denge noktasına göre döviz kuru E 0 ’d a n
E 1 ’e düşmüş ve Türk Lirası dolar karşısında değer kazanmıştır.
Satın Alma Gücü Paritesi Teorisi
Satın alma gücü paritesi teorisi tek fiyat kanunu ilkesine dayandırılmaktadır. Bu
kanun, dış ticarete konu olan tamamiyle özdeş malların, taşıma giderleri ve dış ti-
caret kısıtlamaları olmaması durumunda, bütün dünyada fiyatının aynı olacağını
ifade etmektedir Tek fiyat kanununun döviz piyasalarına uygulanması satın alma
gücü paritesi olarak bilinmektedir. Satınalma gücü paritesi teorisi tek fiyat yasa-
sının bütün mallar için geçerli oluğunu kabul etmekte ve ülkelerin fiyatlar genel
düzeyi ile döviz kurları arasında ilişki kurmaya çalışmaktadır.
Şekil 6.2 a
Döviz Talebinin ArtmasıŞekil 6.2 b
Döviz Arzının Artması