Finansal Ekonomi

140 Finansal Ekonomi

Aşağıdaki tabloda 2005 sonu itibariyle Türkiye’nin ödemeler Bilançosu ana kalem-

leri verilmiştir.

Ödemeler Dengesi

(Milyon ABD dolar) 2005

Cari işlemler hesabı -22.198

Dış Ticaret Dengesi -33.080

İhracat 78.365

İthalat -111.445

Finans hesabı 42.660

Net hata noksan 2.738

Rezerv varlıklar -23.200

Tabloya göre;

a) 2005 sonu itibariyle sadece dış ticaret dengesini göz önüne aldığınızda Türk Li-

rasının değerinin hangi yönde hareket etmesi beklenir?

b) Yukarıdaki bilanço kalemlerinden finans hesabını da göz önüne alırsanız, T’nin

değerinin hangi yönde hareket etmesi beklenir?

Döviz Kuru Sistemleri

Döviz kurlarının belirlenmesine yönelik olarak uygulanan sistemlere döviz kuru

sistemleri denilmektedir. Döviz kuru sistemleri sabit ve esnek kur sistemi olarak

iki başlık altında incelenebilir. Ayrıca bu iki kur sisteminin karışımından oluşan

karma sistemler de bulunmaktadır.

Sabit kur sisteminde yerli paranın diğer yabancı para cinsinden değeri res-

mi otorite tarafından belirli bir düzeyde belirlenir. Bu düzey parite kuru olarak

adlandırılır. Piyasadaki döviz arz ve talebi değişmeleri ne düzeyde olursa olsun

kur belirlenen düzeyde sürdürülür. Sabit kur sisteminde döviz kurunun sabit tu-

tulabilmesi merkez bankasının döviz piyasasına alıcı ve satıcı olarak müdahale

etmesiyle sağlanır. Bunun için merkez bankasının elinde yeterince altın ve döviz

rezervinin bulunması gerekmektedir. Örneğin Türk hükümeti liranın değerini

şöyle belirlemiş olsun: 1 $ = T2. Kur bu şekilde sabitlenmişken örneğin dolar arzı

sabitken, Türk halkının dolar talebinin arttığını ve normal arz ve talep koşulları

altında kurun 1 $ = T2.5’ye yükseldiğini varsayalım. Bu durumda resmi otorite-

nin belirlediği kur düzeyinden sapılmıştır. Kurun belirlenen düzeye gelmesi için

merkez bankası bu talep fazlasını giderecek şekilde döviz satarak piyasaya mü-

dahale edecek ve kur sabitlenen düzeyine gelecektir. Döviz arz fazlası nedeniyle

kur belirlenen düzeyin altına düşerse merkez bankası yukarıdakinin tam tersi

müdahalede bulunacaktır.

Esnek kur sisteminde ise kurlar, tam bir serbestlik içinde işleyen piyasa ko-

şullarında döviz arz ve talebi tarafından belirlenir. Merkez bankasının kurlara

müdahalesi kurların istenilen düzeyde kalması için değil, bu piyasadaki gereksiz

dalgalanmaları önlemek ve değişimleri daha ılımlı hale getirmek için yapılır.

Günümüzde ülkelerin uygulamakta olduğu döviz kuru rejimleri, bir uçta ulu-

sal paranın yerini yabancı paraya bıraktığı; diğer uçta tam esnek kurların yer aldı-

ğı, arada para kurullarının, sürünen paritelerin, bir bant içinde sürünen paritele-

rin ve yönetimli dalgalanmaların bulunduğu bir çeşitlilik arz etmektedir.

1

Yönetimli dalgalanma: Bu
kur sisteminde para otoritesi
belli bir pariteye bağımlı
olmaksızın kurlara müdahale
ederek kur değişimlerini
etkiler ancak bu müdahaleler
önceden belirlenmiş kurallara
göre yapılmamaktadır.

Sürünen bantlar içindeki
kurlar: Ülke parasının değeri
merkezi bir kur etrafında
belirli dalgalanma marjları
içinde sürdürülür.

Sürünen pariteler, bu kur
rejiminde döviz kuru periyodik
olarak belirli istatistiki
göstergelere (örneğin TÜFE)
göre ayarlanır.

Yatay bant içerisinde çapa:
Bu uygulamada yerli paranın
değeri bir başka para birimine
bağlanıp sabitlenir ancak
bu sabit kur etrafında kurun
dalgalanma sınırı sabit kur
sistemine göre biraz daha
geniştir.

Para Kurulu: Ülke parasının
seçilecek bir ülke parası ile
sabit bir kurdan değişimini
öngören ve belirli yasal
düzenlemeleri gerektiren bir
sistemdir. Para otoritesi yerli
parayı yalnızca yabancı para
girişi karşılığı basabilir.

Başka bir para biriminin
yasal para birimi olarak
kullanılması: Bir ülkenin
parasal bağımsızlığına son
vererek diğer ülkenin para
birimini kullanmasıdır.