146 Finansal Ekonomi
Kur riskinden korunmak isteyen bir ekonomik birim vadeli işlem piyasasında
temel olarak iki tip strateji kullanır: uzun ve kısa pozisyon. Futures döviz sözleş-
mesinin alıcısı, borsa tarafından önceden belirlenmiş standart sözleşme şartlarına
uygun olarak standart miktardaki bir dövizi önceden belirlenmiş kur üzerinden
gelecekte önceden belirlenmiş bir tarihte alma (uzun pozisyon), satıcısı ise satma
(kısa pozisyon) yükümlülüğü altına girer. Bir vadeli işlem sözleşmesinde uzun
veya kısa pozisyonda olan kişi açık pozisyondadır. Uzun pozisyonu olan yatırımcı
açığa alış işlemi, kısa pozisyonu olan yatırımcı ise açığa satış işlemi yapmış gibidir.
Bir vadeli işlem sözleşmesini sona erdirmenin yani pozisyon kapatmanın birkaç
yolu bulunmaktadır. Bunlardan biri, sözleşmenin dayandığı varlığın teslimi ya da
nakdi uzlaşma yoluyla sözleşmeden doğan borçların sona erdirilmesidir. Nakdi
uzlaşmada, sözleşmenin vadesinde, sözleşmeye konu varlığın teslimi yerine, söz-
leşme fiyatı ile söz konusu varlığın spot piyasadaki fiyatı arasındaki farkın öden-
mesi söz konusu olmaktadır. Ancak vadeli sözleşmelerin çok azı teslim (vade) ta-
rihine kadar elde tutulur. Bir diğeri ise, açık pozisyona sahip kişinin, sözleşmenin
vade sonu gelmeden ters pozisyon alarak pozisyonunu kapatmasıdır. Bunun için
uzun pozisyon alan taraf, aynı vadede ve aynı miktarda sözleşme adedinden satış,
kısa pozisyondaki tarafın ise alış yapması gerekmektedir.
Futures sözleşmesinde uzun veya kısa pozisyon almak isteyenlerin, öncelikle
işlemlerin yürütülmesinden sorumlu olan ve borsada faaliyet gösteren takas biri-
mine teminat yatırması gerekmektedir. Takas odası alıcı ve satıcı arasında aracı-
lık rolünü üstlenir. Takas odası borsadaki tüm alım satım işlemlerinde karşı taraf
olarak devreye girer ve garanti işlevini yerine getirmektedir. Yani takas odası alıcı
karşısında satıcı adına, satıcı karşısında da alıcı adına güvence veririr. Alıcı ya da
satıcı yükümlülüğünü yerine getirmezse doğacak kayıp takas odasının üzerinde
kalmaktadır.
İşlemlerin takas odası tarafından garanti edilmesi, uygulanan teminat sistemi
ile mümkün olmaktadır. Sözleşme bazında teminatlar potansiyel günlük zarar ris-
kini karşılayacak şekilde örneğin, döviz kurundaki dalgalanmaya ve diğer piyasa
koşullarına bağlı olarak borsa tarafından belirlenmektedir.
Vadeli işlemler piyasasında uzun veya kısa pozisyon almak isteyenlerin, bu
işlemin karşılığı olarak teminat hesabına yatırması gereken, pozisyon açılırken
yatırdığı tutara “başlangıç teminatı” denir. Başlangıç teminatı genel olarak liki-
ditesi yüksek menkul kıymet ve nakitten oluşur.
Teminatlar piyasadaki günlük fiyat hareketleri karşısında güncelleştirilir. Yani,
vadeli işlemlerde, işlemin taraflarından birinin pozisyonu kâr ettikçe elde ettiği
kâr, takas merkezi tarafından teminat hesabına yatırılırken kayıplar da teminat
hesabından karşılanmaktadır. Başlangıç teminatının üzerine çıkan tutar, hesap
sahibi tarafından istenirse çekilerek kullanılabilir. Teminatlar, yükümlülük yerine
getirildiğinde veya pozisyon kapatıldığında geri alınabilmektedir.
Sürdürme teminatı ise, başlangıç teminatının düşebileceği minimum tuta-
rı gösterir ve genellikle başlangıç teminatının %75’i oranındadır. Diğer taraftan,
teminat seviyesi Borsa tarafından belirlenen sürdürme teminatı seviyesinin al-
tına düştüğü durumlarda, ilgili tarafın teminatını başlangıç teminatı seviyesine
çıkartması istenir. Günlük zararlar nedeniyle sürdürme teminatı düzeyine geri-
leyen başlangıç teminatının, yeniden eski seviyesine çıkarılması için, zarar eden
taraftan istenen tutara değişim teminatı denir.Başlangıç teminatı: Vadeli
işlemler piyasasında uzun
veya kısa pozisyon almak
isteyenlerin, pozisyon açılırken
yatırdığı tutardır.