Finansal Ekonomi

4. Ünte - Faz ve Faz Oranlarının Belrlenmes 87

Faz oranlarının düzey, fnansal sstem açısından büyük öneme sahptr. Ayrıca
faz oranları breylern harcama eğlmler ve şletmelern yatırım kararlarını etk-
ler. İnsanların günlük yaşantılarını ve ekonomnn sağlıklı gelşmn doğrudan et-
kler. Bu nedenle ekonomk brmler tarafından yakından zlenen br değşkendr.
Faz oranı, fon arz eden ve fon talep eden çn farklı anlama sahptr. Bu bağ-
lamda faz oranı, fon arz eden çn (ödünç veren) tüketmn belrl br süre (vade
sonuna kadar) erteledğ çn, elde edeceğ ödülün büyüklüğünü fade eder. Fon
talep eden (ödünç alan) çn se faz oranı ödünç alınan paranın fyatıdır. Ödünç
alan ekonomk brmn ödedğ faz, aslında kazanmadan harcama yapmak sted-
ğ çn katlandığı bedeldr.
Piyasalarda ölçülebilen faiz büyüklüklerinden hareketle değişik faiz oranları
le (nomnal, reel, brüt, bast, bleşk, sabt, değşken vs.) karşılaşırız. Uygulamada
değşk faz oranı tanımlamaları olmakla brlkte bunların en önemller nomnal
ve reel faz oranları kavramlarıdır.
Nomnal Faz Oranı: Piyasada faiz düzeyinin oluşmasını sağlayan faktörlere

bağlı olarak belrlenen (fon arz ve taleb) car yan o andak T cnsnden (parasal
brmlerle fade edlen) belrlenen, gazete, derg ve dğer letşm unsurları tarafın-
dan halkın blgsne sunulan faz oranıdır. Nomnal faz oranı pyasada gerçekleşr
ve gözleneblen faz oranıdır. Bu anlamda, vadel mevduat faz oranları ve sabt
getrl fnansal varlıkların (tahvller) o andak geçerl olan fyatlara göre ortaya
konan getr oranları, nomnal faz oranını fade etmektedr.
Reel Faz Oranı: Nomnal fazn enasyonla lşklendrlmş şekldr. Yan
beklenen enasyona göre düzeltlmş faz oranıdır. Reel faz, fyat artışlarının no-
mnal fazde yarattığı erozyonu ortaya koyduğu çn, gerçek getrnn fades ola-
rak daha anlamlı sonuçlar üretmektedr.
En bast şeklyle nomnal faz oranından beklenen enasyonun arındırılmasıy-
la bulunur. Piyasada ifade edilen nominal faiz aslında reel faiz ve beklenen enflas-
yonun toplamından oluşmaktadır. Fsher eştlğ yaklaşımına göre, bunu aşağıda-
k gb formüle edeblrz:

i   =   re  +   EP

Buradak sembollern açılımı aşağıdak gbdr:
 = Nomnal faz oranı
re = Reel faz oranı
EP = Beklenen enasyon oranı
Buradan hareketle reel faiz oranını; “re = i - EP” olarak ifade edebiliriz. Ancak
bu, enasyon oranının düşük seyrettğ ekonomler çn geçerl olan br reel faz
hesaplama yöntemdr. Enasyon oranının yüksek seyrettğ ekonomlerde reel
faz hesaplamasında aşağıdak formülasyonu kullanmak bz daha sabetl sonuç-
lara götürecektr:

(1+)

re = 1

(1+EP)

Reel faz oranlarının aynı olduğu varsayımı altında, beklenen enasyonun nspeten dü-
şük olduğu ABD le Kapotonya gb beklenen enasyonun nspeten daha yüksek olduğu
br ülkey karşılaştırdığımızda, hang ülkede nomnal faz oranları daha yüksek olur?

1