Finansal Ekonomi

88 Fnansal Ekonom

Fnansal sstemn şleyş çnde pyasaların temel çalışma prensplerne bağlı

olarak fnansal araçların, aracıların ve tasarruf-yatırım lşklernn analz edle-

blmes, bu lşklern para ve sermaye pyasasındak rolünün anlaşılablmes, faz

oranlarının nasıl oluştuğunun öncelkle analz edlmesn gerektrmektedr.

FAİZ ORANLARININ BELİRLENMESİ

Bu başlık altında fazn nasıl belrlendğnden söz edeceğz. İktsat lteratüründe

faz oranlarının oluşumu yanında, bu oranların farklılığı konusunda değşk gö-

rüşler ler sürülmüştür. Bazı ktsatçılar, bu oranların tasarruf arz ve taleb tarafın-

dan belrleneceğn ler sürerken, bazıları se para arz ve talebnn faz oranlarının

temel belrleycs olduğunu ortaya atmışlardır. Bunun yanında, fazn belrleyc-

ler anlamında başka görüşler de bulunmasına karşılık, hemen bütün görüşler faz

oranlarının sabt olamayacağı, faz belrleyen faktörlerde br değşme olduğunda

faz oranlarının da değşeceğn kabul etmektedr.

Piyasa  denge   faiz    oranının    belirlenmesinde genel   kabul   gören   üç  önemli  teori

bulunmaktadır. Bunlar; “Klask faz teors”, “Ödünç verleblr fonlar teors” ve

“Lkdte terch teors” olarak sıralanmaktadır.

Klask Faz Teors

Klask ktsat yazını, Adam Smth’n “Ulusların Zengnlğ” adlı eser le başlar ve

büyük ölçüde oradak görüşler taşır. İktsat blmnn ve klask ktsadın kuru-

cusu olarak kabul edlen Adam Smth’n, faz hakkındak düşünceler de oldukça

önemldr. Smth’e göre faz kârdan ayrı br kavramdır. Faz, brkmn kends

kullanmayan başka brne ödünç olarak veren kşnn, bu eylem dolayısyla elde

ettğ gelrdr. Br başka fadeyle borç alanın ödünç verene, o paranın kullanılması

nedenyle elne geçen kâr fırsatı çn ödedğ br karşılıktır.

Klask teorde faz oranı “reel” br değşkendr ve faz düzeyn belrleyen fak-

törler, tasarruf arzı ve taleb (yan yatırım taleb)dr. Aynı zamanda faz, tasarruf

arzının fyatı olarak düşünülmektedr. Bu bağlamda faz, tasarrufun yan bugünkü

tüketmden vazgeçmenn karşılığıdır.

Ekonomde faz oranları le tasarruf düzey arasında br bağlantı, fonksyonel

br lşk bulunmaktadır. Bu lşk doğrusal olarak adlandırılır. Faz oranının yük-

selmes durumunda breyler daha fazla tasarrufa yönelecek, yan şmd tüketmek

yerne, gelecektek br zamanda daha fazla tüketm terch edeceklerdr. Buna göre

nspeten yüksek br faz oranı, breylere gelecekte bugünkünden daha fazla tüke-

tm yapma olanağı sağlayacaktır. Oysa düşük br faz oranı ekonomk brmlern

gelecekte daha fazla tüketeblme beklentlern kıracaktır. Dolayısıyla faz oranı

düşerse tasarruf mktarı da azalacaktır.

Dğer yandan, br ekonomde tasarruara olan talep yan yatırımlar da faz

oranlarına karşı duyarlıdır. Blndğ gb şletmelern amacı kârlarını maksmze

etmektr. İşletmelern yatırım yapmalarında temel belrleyc yatırım getrsnn,

malyetn aşması yönündek beklentdr. Yatırımın malyet se faz oranına bağ-

lıdır. Yatırımlar faz oranı le ters yönlü br lşk çndedr. Yan faz oranı yüksel-

dkçe şletmeler daha az yatırım yapmayı terch etmektedrler. Çünkü şletmeler

yatırımlarına, getr oranlarına göre sıraladıktan sonra gerçekleştrmey, en yük-

sek getr oranına sahp olandan başlarlar. Faz oranlarının artışı yatırım çn kul-

lanılablecek fonların malyetn yükseltecektr. Bu da şletmelern daha az yatırım

yapması anlamına gelmektedr. Bu anlamda faz oranları artarken yatırım düzey

düşer, faz oranları azalırken yatırım düzey artmaktadır.

Klask teorye göre “reel” br
değşken olarak kabul edlen
faz düzeyn belrleyen
faktörler, tasarruf le
yatırımlardır.