- Ünite - Finansal Piyasa İşlemlerinde Çağdaş Uygulamalar 95
Ortalamalar ve endeksler piyasanın genel durumu hakkında bilgi vermekle birlikte
genellikle radyo, televizyon ve gazetelerde yer alan finans haberlerinde günlük olarak bi-
reylerin bilgisine sunulmaktadır. Bununla birlikte iletişim araçlarınca sunulan bu bilgiler
ağırlıklı olarak endekslere ilişkin bilgileri içermektedir. Ortalamalar genel olarak endeks-
lerin hesaplanmasında kullanılmaktayken endeksler ise daha geniş bir kullanım alanına
sahiptir. Bu anlamda piyasa endekslerinin belli başlı kullanım alanları şu şekilde birkaç
maddeyle özetlenebilir:
• Endeksler hisse senedi fiyatlarında zaman içerisinde meydana gelen toplu değişimi
ortaya koymaktadır.
• Piyasa portföyü getiri oranının hesaplanmasında endekslerden yararlanılır. Dola-
yısıyla endeksler bireysel ve kurumsal yatırımcılara, sahip oldukları hisse senetleri-
nin ya da portföylerin belirli bir dönem boyunca gösterdiği performansı, piyasanın
genel performansıyla karşılaştırma imkanı sağlamaktadırlar.
• Endeksler, hisse senedi piyasasındaki gelişmeler ile genel ekonomik konjonktürde-
ki değişiklikler arasında karşılaştırma yapma imkanı sağlamaktadırlar.
• Sermaye piyasası analizlerinde, beta katsayılarının hesaplanmasında bir diğer ifa-
deyle sistematik riskin ölçülmesinde piyasa endekslerinden yararlanılmaktadır.
• Endekslerden yararlanarak endekse dayalı opsiyon ve vadeli işlem sözleşmeleri ile
yatırım fonları gibi yatırım araçları geliştirilebilmektedir.
• Alternatif yatırım araçlarının getirilerinin karşılaştırılmasında piyasa endeksleri
yatırımcılara faydalı bilgiler sağlamaktadır.
Piyasa endekslerinin hesaplanmasında genellikle üç tür ağırlık kullanılmakta ve en-
deks o adla anılmaktadır. Bunlar fiyat ağırlıklı endeksler, piyasa değeri ya da diğer bir
ifadeyle kapitalizasyon ağırlıklı endeksler ve ağırlıksız ya da eşit ağırlıklı endekslerdir.
Endekslerin hesaplanmasında genel olarak bir baz dönem ve genellikle 100 olarak kabul
edilen (1, 10, 50, 1.000 gibi başka sayılarda kullanılabilmektedir) bir baz değer kullanılır.
Ayrıca endekslerin hesaplanmasında aritmetik ve geometrik ortalama olmak üzere iki tür
ortalama kullanılır. Bu anlamda da endeksler aritmetik ortalamalı endeksler ve geometrik
ortalamalı endeksler olmak üzere ikiye ayrılır. Daha öncede ifade edildiği üzere ortalama-
lardan genellikle endekslerin hesaplanmasında faydalanılmaktadır.
Özellikle online yatırımlar açısından değerlendirildiğinde piyasa ortalamaları ve en-
deksleri son derece önem arz etmektedir. Bunun en büyük sebebi online yatırımlarda yatı-
rımcıların brokerlere ihtiyaç duymaksızın yatırım kararlarını verebilmeleri ve kendi port-
föylerini yönetebilme imkanına sahip olabilmeleridir. Bu anlamda her gün yayınlanan söz
konusu ortalama ve endeks verileri online yatırımcıların yatırım kararları açısından kilit
rol oynamaktadır.
Ortalamalar ve endeksler borsa ve borsa dışı bağımsız kurum ve kuruluşlar tarafından
hesaplanabilmektedir. Bu anlamda hem ulusal hem de ulusal bazda yatırımcıların faydala-
nabileceği birçok ortalama ve endeks söz konusudur. Ulusal ve uluslararası bazda önemli
piyasa ortalamaları ve endekslerinin bazıları şunlardır:
Dow Jones Ortalamaları: Dow Jones Company tarafından hesaplanan ortalamalardır.
En popüleri Dow Jones Sanayi Ortalaması (DJIA) olmakla birlikte, Dow Jones Ulaştırma
Ortalaması (DJTA), Dow Jones Hizmetler Ortalaması (DJUA) ve Dow Jones Bileşik Or-
talama (DJCA) olmak üzere değişik şekillerde hesaplanabilmektedir. Dow Jones Sanayi
Ortalaması ilk olarak 1986 yılında 12 adet şirketin hisse senedinin kapanış fiyatları dik-
kate alınarak hesaplanmıştır. Daha sonra ilerleyen yıllarda hisse senedi sayısı sırasıyla 20
ve 30’a yükseltilmiştir. 1928 yılından bu yana da bazı hisse senetlerinin yerine yenileri
ikama edildiği hâlde bu sayı 30 olarak devam etmektedir. Söz konusu 30 hisse senedi New
York Borsası (NYSE)’nda yer alan büyük ölçekli 30 adet sanayi işletmesinin hisse senetle-
Ortalamalar genel olarak
temsili bir hisse senedi
grubunun spesifik bir zaman
aralığı içerisinde gösterdiği
fiyat davranışlarının aritmetik
ortalamasını yansıtmaktayken
endeksler ise belirli bir hisse
senedi grubunun geçmişteki fiyat
hareketlerine bağlı olarak hisse
senetlerinin bugünkü mevcut fiyat
davranışlarını ölçmektedir.Özellikle online yatırımlar
açısından değerlendirildiğinde
piyasa ortalamaları ve endeksleri
son derece önem arz etmektedir.
Bunun en büyük sebebi online
yatırımlarda yatırımcıların
brokerlere ihtiyaç duymaksızın
yatırım kararlarını verebilmeleri
ve kendi portföylerini yönetebilme
imkanına sahip olabilmeleridir.
Bu anlamda her gün yayınlanan
söz konusu ortalama ve endeks
verileri online yatırımcıların
yatırım kararları açısından kilit bir
rol oynamaktadır.