126 Menkul Kıymet Yatırımları
Murabaha sukuk, mudaraba ve muşaraka sukuklardan farklı olarak sadece birincil
piyasada işlem görmektedir. İslam hukuku açısından söz konusu sukuk ikincil piyasada
işlem görmez. Bunun başlıca nedeni, murabaha sukuklarının doğrudan bir borç alacak
ilişkisini temsil etmesinden kaynaklanmaktadır. Zira borcun vadeli olarak alınıp satılması
faiz olarak nitelendirilmekte ve caiz görülmemektedir. Diğer yandan murabaha sukukları,
belirli şartlara bağlı olarak diğer sukuk türleri ile birleştirilmesi ve hibrit formda ihraç
edilmeleri durumunda ikincil piyasada işlem görebilmektedir.Murabaha sukuklarının doğrudan bir borç alacak ilişkisini temsil etmesi nedeniyle, İslam
hukuku açısından ikincil piyasası bulunmamaktadır.Selem ve İstisna Sukuk
Selem sukuk, özellikleri belirli bir malın bedelinin önceden ödenmesi ve ileri bir tarihte
teslim alınmasına dayanmaktadır. Bu bağlamda selem sukuk yatırımcıları, ileride teslim
alacakları belirli bir malın mülkiyet hakkına şimdiden sahip olmaktadır. Selem sukukları
özel amaçlı bir şirket tarafından ihraç edilebilirler. Bu bağlamda yatırımcılardan topla-
nan fonlar, belirli bir malın ileri bir tarihte teslim alınması üzerine özel amaçlı kuruluşa
ödenmektedir. Diğer yandan işlem belirsizlik içermemeli, selem dayanak varlığına ilişkin
miktar, kalite vb. özelliklerin açıkça belirtilmesi gerekmektedir.İcara Sukuk
Menfaat satımına dayalı olan icara sukuk, finansal kiralama yöntemi baz alınarak ihraç
edilmektedir. En çok kullanılan bu sukuk türünde, işleme konu olan varlığın kiralanması
ile elde edilen kira geliri karşılığında yatırımcılara belirli ve düzenli ödemeler yapılmak-
tadır. İcara sukuk sahipleri hem varlığın mülkiyet hakkına hem de söz konusu varlıktan
kira alma hakkına sahiptirler. Ayrıca icara sukuklarının üçüncü kişilere devredilebilme
özelliği bulunmaktadır. Bu bağlamda ikincil piyasalarda da işlem görebilen söz konusu su-
kuklar sahibine varlığın kiracısını etkilemeyecek bir şekilde alım-satım yapabilme hakkını
da vermektedir. Bununla birlikte icara sukuk, sabit ya da değişken getiriye sahip olabilir.İSLAMİ FİNANS ÇERÇEVESİNDE TÜREV ÜRÜNLER
Türev ürünler bir varlığın ya da değerin gelecekte belirli bir fiyattan alım veya satımı üze-
rine yapılan finansal sözleşmedir. Günümüzde türev ürünler hem risk yönetimi hem de
yatırım amacıyla sıklıkla kullanılan enstrümanlardan biri hâline gelmiştir. Ancak söz ko-
nusu ürünlerin taşıdığı özelliklerin İslami finans ilke ve kurallarına uygunluğu ve İslami
finans sistemi içerisinde kullanımı konusunda görüş ayrılıkları bulunmaktadır. İslami
finans alanına ilişkin olarak bankacılık faaliyetleri ile icara sukuk, muşaraka sukuk, mu-
daraba sukuk gibi İslami sermaye piyasası araçları derinlemesine incelenmiş ve bu konu-
larda birçok çalışma yapılmıştır. Diğer yandan İslami türev ürünlere ilişkin yayın sayısı
oldukça sınırlı düzeyde kalmıştır. Bu durumun olası sebeplerinden biri türev ürünlerin
İslam hukukuna göre sakıncalı özelliklerinin bulunması ve forward, future, opsiyon gibi
geleneksel türevlerin yasaklı olmasıdır. Bununla birlikte, İslami finans alanında ortaya çı-
kan risk yönetim ihtiyacı İslami türev ürünlerin geliştirilmesine ve İslami finans endüstri-
sinde kullanılmaya başlanmasına neden olmuştur.
İslami açıdan türev ürünlerin değerlendirilmesinde önemli olan faktörler belirsizlik ve
bilgisizliktir. İslami açıdan yüksek belirsizlik taşıyan (gharar) ve bir tarafın işleme ilişkin
bilgi yetersizliği (jahl) olması durumunu içeren işlemler yasaklanmıştır. Diğer yandan, tek
taraflı bağlayıcılığı olan sözleşmeler de problem yaratmaktadır. Bu iki durum sözleşme
tarafları arasındaki dengeyi bozarak sözleşmenin girişimsel risk alma yerine spekülatif