- Ünite - Faizsiz Finansal Ürün Yatırımları 129
sözleşmelerin kullanılabileceğini öne sürmektedir. Future sözleşmelerin İslam hukuku
açısından kullanılabilir olması için taşıması gereken özellikler şu şekilde sıralanabilir;
• Varlığa ilişkin mülkiyet durumunun bulunması ve doğrudan varlığın fiyat perfor-
mansına ilişkin korunma talebinin olması,
• Fiili varlık transferi olmadan karşılıklı ertelemenin reddedilmesi,
• Yasaklı olan yüksek belirsizlikten kaçınılması.
İslami Opsiyonlar
Opsiyon sözleşmesi prim ödeyen tarafa (alıcı) dayanak varlığı ileriki bir tarihte ya da vade
boyunca belirli bir fiyattan alma ya da satma hakkını veren ve aldığı prime karşılık satıcıya
yükümlülük getiren bir sözleşmedir. Opsiyon sözleşmeleri İslam hukuku açısından genel-
likle kabul görmeyen sözleşmelerdir. İslam hukuku açısından en temel sorun opsiyonların
satış sözleşmesinden ayrılıp, bağımsız olarak alınıp satılabilmesidir. Ancak İslami finans
alanında opsiyonların hangi spesifik özelliklerinin kabul görmediğine ilişkin bir görüş
birliği bulunmamaktadır. Öte yandan opsiyonlarda sözleşmeye giriş tarihi ile teslim tarihi
arasındaki süre nedeniyle taraflar arasında ani, irrasyonel ve yanlış kararlar sebebiyle or-
taya çıkması muhtemel anlaşmazlıklar en aza indirildiğinden ve takas, fiyat vb. konularda
aşırı belirsizliği (gharar) azalttığından opsiyonların İslam hukuku sınırlarına yakınlaştığı
ileri sürülmektedir.
İslami finans alanındaki bazı uzmanlar opsiyonun bir varlığı belirli bir fiyattan, ön-
ceden belirlenen bir tarihte alma ya da satma vaadi olduğunu ve vaadin İslam hukuku
açısından izin verilen bir faaliyet olduğunu ifade etmektedir. Ancak vaat, vaadi veren için
bağlayıcıdır ve bir satış veya satın alma konusu olamaz. Opsiyon kullanımına ilişkin prob-
lem yaratabilecek konular yasaklı olan kumar, gereksiz risk alma ve bilgisizliğe dayanan
işlemler ile opsiyonun konusun helâl ürünlerden oluşması ve sözleşmeye girip çıkma ko-
nusunda tarafların karşılıklı rızaların bulunması gerekliliğidir.
Opsiyonlar faiz temelli ürünler olmadığı için İslami finansta uygulanma biçimi, gele-
neksel finansta olduğundan pek farklı değildir. Mevcut durumda opsiyonların iki kulla-
nım şekli bulunmaktadır; isticrar ve arbun (kaparo). İsticrar işleminde opsiyon, sözleşme-
nin içine gömülüdür. Tipik bir isticrar işlemi şu şekilde gerçekleşmektedir; bir emtianın
satın alımı için kısa vadeli kaynak ihtiyacı olan firma bankaya başvurur. Banka cari fiyat
üzerinden emtiayı satın alır ve taraflarca üzerinde anlaşılan bir tarihte ödemesi yapılmak
üzere firmaya satar. Uzlaşma fiyatı dayanak varlığın vade tarihine kadarki fiyat hareket-
lerine bağlıdır. Bu işlemdeki gömülü opsiyon vade tarihinden önce, uzlaşma tarihinde
sabit fiyatı belirleme hakkıdır. Sonuç olarak opsiyonun kullanım fiyatı, tarafların dayanak
varlığın fiyatında vade tarihi boyunca oluşabilecek dalgalanmalara ilişkin beklentilerine
göre belirlenmektedir.
İslam hukuku açısından opsiyonların ikinci kullanım şekli arbun yöntemidir. Arbun,
alıcının alacağı malın bedelinin bir kısmını satıcıya kapora olarak verdiği, ancak alımdan
vazgeçmesi durumunda kaporanın satıcı da kalmasını içeren bir anlaşmadır. Bu yöntem
genel itibarıyla alım opsiyonuna benzemektedir ve fiyatlaması Black & Scholes opsiyon
fiyatlama modeli ile yapılmaktadır. Ancak arbunu alım opsiyonundan ayıran iki temel
özellik bulunmaktadır. İlk olarak arbun işleminde verilen kapora toplam fiyatın bir par-
çasıdır. İkinci olarak işlem boyunca satıcı dayanak varlığı elinde tutmalıdır, çünkü İslam
hukuku soyut finansal işlemleri yasaklamıştır.
İslami açıdan opsiyonların kullanım şekilleri nelerdir?
4