130 Menkul Kıymet Yatırımları
İslami Swaplar
İslami finans alanında swap işlemlerinin iki yaygın uygulaması bulunmaktadır .Bunlar
kur riskine karşı geliştirilen İslami döviz swapları ve nakit akımlarını yönetme imkânı
sağlayan kâr paylı swaplardır.İslami Döviz Swapları
Geleneksel swap sözleşmesi temelde bir nakit akışının diğer bir nakit akışıyla takasını içe-
ren bir türev araçtır. Swap sözleşmeleri bir kurum veya finansal organizasyon tarafından
piyasadaki dalgalanma ve oynaklıklar nedeniyle bir varlığın değerinde ortaya çıkabilecek
değişimlere karşı korunma sağlamak veya riskleri minimize etmek amacıyla kullanılmak-
tadır. İslami döviz swapı ise (Islamic FX Swap) katılımcıların döviz kurlarındaki oynak-
lık ve dalgalanmalar nedeniyle maruz kaldıkları riskleri minimize etmek veya korunma
sağlamak amacıyla geliştirilen sözleşmelerdir. Geleneksel döviz swaplarına benzemekle
birlikte, İslam hukuku açısından yasaklı fiilleri içermemesi bu sözleşmeleri geleneksel
swaplardan ayırmaktadır. Diğer bir ifadeyle İslami döviz swaplarının İslami açıdan ya-
saklı olan faiz, kumar ve aşırı belirsizlik gibi özelliklerden uzak olması gerekmektedir. Bu
yasaklar temelde İslami açıdan adaleti sağlamakta ve tarafların çıkarlarının korunmasına
hizmet etmektedir.
İslami finans kurumları temel olarak döviz kuru ve faiz oranlarındaki oynaklık ve
dalgalanmalardan kaynaklanan piyasa risklerine karşı bağışık değildir. Kâr bağlantılı bir
ölçüt bulunmadığı için, İslami bankalar faaliyetlerinde Londra Bankalararası Para Piya-
sasında oluşan faiz oranlarını (LIBOR) veya Taban Borç Verme Oranlarını (BLR) ölçüt
olarak kullanmaktadır. Bu durum otomatik olarak söz konusu kurumların gelirlerinin,
harcamalarının ve varlıklarının değerinin faiz oranı riskine maruz kalmasına neden ol-
maktadır. Bu bağlamda risk yönetimi İslami finansal kurumların varlığını sürdürebilme-
leri ve rekabet edebilirliğin sağlanması için gerekli olmaktadır.
İslami swaplar, İslami finansal kurumlara korunma mekanizması sağlanması için
oluşturulan ve geleneksel swap sözleşmelerinin gerçekleştirdiği amaçları sağlamak üze-
re dizayn edilmiş hibrit araçlardır. İslami açıdan döviz takasının yapılabilmesi için uy-
gun görülen süre 3 günü geçmemelidir. Ancak korunmak istenen süre daha uzun olduğu
için İslam hukukuna uygun olarak emtia ticaretini içeren teverruk (tawarruq) ve taahhüt
(wa’ad) yöntemiyle swap işlemleri gerçekleştirilmektedir. Taahhüt yönteminde yatırımcı
başlangıçta elindeki dövizi bankaya satar ve karşılığında isteği dövizi mevcut kur üze-
rinden alır. İkinci adımda döviz takasını içeren taahhütte bulunarak swap sözleşmesine
taraf olur. Gelecekteki döviz takasında kullanılacak oran bugünkü oranı referans almak-
tadır. Dolayısıyla yatırımcı gelecekte döviz kurundaki dalgalanmalara maruz kalmadan
başlangıçta elinde bulunan dövizi geri alabilecektir. Vade tarihine gelindiğinde ise takas
gerçekleştirilerek sözleşme sonlandırılır. Teverruka dayalı swap sözleşmelerinin işleyişi
ise aşağıdaki şekilde gerçekleştirilmektedir;
• Elinde T5.000.000 bulunan ve 1.000.000 dolar isteyen fakat kurdaki dalgalanmalar-
dan korunmak isteyen yatırımcı olduğunu varsayalım;
• Elinde TL bulunan yatırımcı, aracı A’dan temsilci banka aracılığıyla T5.000.000 de-
ğerinde emtia satın alır.
• Yatırımcı satın aldığı emtiayı üstüne sembolik bir kâr ekleyerek, T5.001.000 üze-
rinden bankaya 1 yıl vadeli olarak satar.
• Aracı banka emtiayı T5.000.000 nakit sağlamak amacıyla başka aracı B’ye satar.
• Banka elde ettiği T5.000.000’yi bugünkü kur üzerinden 1.000.000 dolar’a çevirir.
Elde ettiği dolarla emtiayı aracı B’den 1.000.000 dolar’a satın alır.