138 Menkul Kıymet Yatırımları
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı
Sıra Sizde 1
İcara yönteminde üç farklı kiralama türü bulunmaktadır. Ope-
rasyonel kiralama olarak adlandırılan ilk türde banka, genel ola-
rak müşteri taleplerini karşılamak üzere birçok malı satın alarak
mülkiyetinde tutmaktadır. Banka, söz konusu malları ihtiyaç
duyan müşterilerine belirlenen dönemler için belirli fiyatlardan
kiralar. Kiralama döneminin bitmesinin ardından ise müşteri,
malın kullanım hakkını bankaya devreder. Bu durumda banka,
malı tekrar kiralamak üzere yeni müşteriler arar. İkinci kiralama
türünde ise müşteri, opsiyonel olarak malın bedelini belirlenen
taksitlerle bankaya öder ve kira dönemi sonunda mülkiyetin sa-
hibi olur. Bu yöntemde kiralama dönemi içerisinde müşterinin
ödediği bedel zamanla azalmaktadır. Üçüncü kiralama yöntemi
ise “sat ve kirala” olarak adlandırılmaktadır. Bu yöntemde diğer
icara türlerinden farklı olarak müşteri sahip olduğu bir varlığı
bankaya satar ve söz konusu varlığı bankadan geri kiralar. Bu
durumda varlığın mülkiyeti bankaya, kullanım hakkı ise müşte-
riye aittir. Diğer bir ifadeyle bu yöntemde banka, müşteriden sa-
hip olduğu bir malı satın alır ve yine aynı malı aynı müşterisine
kiralar. Bu işlemin gerçekleşmesi özellikle likidite sorunu yaşa-
yan müşteriye, malın anlaşılan bedeli kadar finansman olanağı
sağlamaktadır. Ancak süreç sonunda müşteri sahip olduğu ma-
lın mülkiyetini bankaya devretmekte ve söz konusu malın sade-
ce belirlenen bir dönem için kullanım hakkına sahip olmaktadır.
Sıra Sizde 2
Tekafül, geleneksel sigorta sistemine benzemesine rağmen
aralarında önemli farklılıklar bulunmaktadır. Geleneksel
sigorta bir satın alma sözleşmesidir ve bu sözleşme sigorta
şirketi ve sigortalı arasında yapılmaktadır. Tekafül sözleş-
mesinde ise anlaşmanın her iki tarafında sigortalılar bulun-
maktadır ve sigorta şirketi sadece söz konusu taraflar adına
sigortacılık faaliyetlerini yöneten temsilcidir. Diğer yandan
geleneksel sigorta işleminde ticari faktörler esas alınırken,
tekafülde karşılıklı yardımlaşma ve dayanışma esastır. Ay-
rıca tekafül işleminde faiz ve belirsizlik bulunmamaktadır.
Hâlbuki geleneksel sigortada riskin meydana gelmesi duru-
munda kimin zarar edeceği belirsizdir. Bununla birlikte teka-
fül işleminde belirli dönemlerde bağış olarak ödenen primler
fona aktarılmakta ve gecikme faizi bulunmamaktadır. Katı-
lımcının açığı olması durumunda ise faizsiz borç sağlanabi-
lir. Geleneksel sigorta sisteminde ise temel amaç kârlılıktır ve
gönüllülük ilkesi yoktur. Aynı zamanda gecikme durumunda
faiz işletilir. Tekafülde fonda biriken varlıklar, şeriat prensip-
lerine bağlı olarak yatırım araçlarına yönlendirilir ve olası
kâr katılımcılar arasında paylaşmaktadır. Ancak geleneksel
sigorta yapısında yasal düzenlemeler dışında bir kısıt bulun-
mamaktadır ve kâr hissedarlar arasında paylaştırılır.
Sıra Sizde 3
İslami bono olarak da ifade edilen sukuk sertifikaları ile gele-
neksel borçlanma araçları arasında önemli farklılıklar bulun-
maktadır. Sukuk sertifikaları İslami finansman prensipleri baz
alınarak bir varlığa dayalı olarak ihraç edilirler ve borç senedi
özelliği taşımazlar. Bu nedenle sukuk, geleneksel borçlanma
araçları gibi borç tabanlı değil varlık tabanlı bir araç olarak ta-
nımlanır ve söz konu prensiplere göre yasaklanmış alanlarda
faaliyet söz konusu değildir. Geleneksel bir borçlanma aracı
olarak bono/tahvil ise ihraç edenin borcunu temsil etmektedir.
Ayrıca sukuk sertifikaların da dayanak varlığa ilişkin belirli
şartlar bulunmaktadır. Faiz ve aynı zamanda aşırı belirsizlik
içeren işlemler yasaktır. Bununla birlikte sukuk, dayanak var-
lık üzerinden mülkiyet hakkını temsil etmektedir. Diğer bir
ifadeyle sukuk sahipleri yatırım oranına bağlı olarak hak sa-
hibidirler. Hâlbuki geleneksel borçlanma araçlarında sahiplik
durumu söz konusu değildir. Söz konusu araçlar yalnızca borç
ve alacak ilişkisini temsil ederler. Sukuk getirisi dayanak varlı-
ğa ya da projeye bağlı olarak zaman içerisinde azalabilir ya da
artabilir. Çünkü sukuk temel olarak yatırımın bütün risklerini
taşımaktadır. Bu nedenle de getiri garantisi bulunmamaktadır.
Tahvil ve bono gibi geleneksel borçlanma araçlarında ise faize
bağlı olarak sabit ya da değişken bir getiri söz konusudur. Hem
sukukta hem de geleneksel borçlanma araçlarının fiyatlanma-
sı derecelendirme notları ile ilişkilidir. Bununla birlikte sukuk
fiyatlamasında dayanak varlık ya da projeye de önem arz et-
mektedir. Diğer yandan sukuk sahipleri yatırım düzeylerine
ve dayanak varlığa bağlı olarak belirli bir sorumluluğa sahip-
tirler. Ancak tahvil/bono sahipleri, ortaklık ilişkisi söz konusu
olmadığı için borçlanma aracını ihraç eden kurumun finansal
yapısından sorumlu değildir.Sıra Sizde 4
Opsiyonlar faiz temelli ürünler olmadığı için İslami finans-
ta uygulanma biçimi, geleneksel finansta olduğundan pek
farklı değildir. Mevcut durumda opsiyonların iki kullanım
şekli bulunmaktadır; isticrar ve arbun (kapora). İsticrar iş-
leminde opsiyon, sözleşmenin içine gömülüdür. Tipik bir
isticrar işlemi şu şekilde gerçekleşmektedir; bir emtianın sa-
tın alımı için kısa vadeli kaynak ihtiyacı olan firma bankaya
başvurur. Banka cari fiyat üzerinden emtiayı satın alır ve
taraflarca üzerinde anlaşılan bir tarihte ödemesi yapılmak
üzere firmaya satar. Uzlaşma fiyatı dayanak varlığın vade
tarihine kadarki fiyat hareketlerine bağlıdır. Bu işlemdeki
gömülü opsiyon vade tarihinden önce, uzlaşma tarihinde
sabit fiyatı belirleme hakkıdır. Sonuç olarak opsiyonun kul-
lanım fiyatı, tarafların dayanak varlığın fiyatında vade tarihi