5_AOF Menkul Kıymet Yatırımları

50 Menkul Kıymet Yatırımları

SERMAYE PİYASASI VE EKONOMİK DALGALANMALAR

Ekonomik dalgalanma ya da konjonktürel dalgalanma, üretimin potansiyel (trend) düzeyi

çerçevesinde ortaya çıkan genişleme ve daralmalardır. Trend eğrisi, reel GSyh’nin üre-

tim faktörlerinin tam kullanımı hâlinde beklenen gelişimini sergiler. Ancak fiili üretim

trendle tam çakışmayabilir. Bir ekonomik dalgalanma devresinde reel GSyh’nin ulaştı-

ğı en yüksek noktaya zirve, en düşük noktaya ise dip denir. Zirveden dibe kadar geçen

dönem daralma olarak adlandırılırken, ekonominin dibe vurduğu noktadan bir sonraki

zirve noktasına kadar geçen dönem genişleme olarak adlandırılır. Eğer bir daralma döne-

minde ekonominin reel hasıla düzeyi çok aşağılara düşerse bu durum depresyon olarak

adlandırılır. Büyük Buhran olarak tarihe geçen dönem böylesi bir depresyon dönemidir.

Ülke ekonomileri tarih boyunca birbirini takip eden iyi ve kötü zamanlar yaşamışlar.

Refahın hızla arttığı dönemleri durgunluklar, ekonomik çöküşleri tekrar genişlemenin

gözlendiği yıllar izlemiştir. Bunlardan en çok bilineni, dünya çapında daralma devresinin

1929-1933 yılları arasında yaşandığı Büyük Buhran dönemidir. Ekonomik dalgalanmaları

açıklamak için reel’deki dalgalanmalar üzerinde durulacaktır. Çünkü bu değişken ekono-

mik faaliyetlerdeki her türlü gelişmenin doğrudan bir ölçümünü vermektedir.

Hisse senetleri, tahvil gibi menkul kıymetlerin alınıp satıldığı örgütlü piyasaya serma-

ye piyasası ya da borsa denir. Bu piyasadaki gelişmeler ekonomik durumun bir göstergesi

olarak kullanılır. Diğer göstergelere nazaran daha kolay gözlenebilir, çünkü haftanın her

günü hatta her saat borsalardaki gelişmeler izlenebilir. Bunlardan hisse senedi piyasasın-

daki gelişmelere bakarak ekonominin geleceğine ilişkin tahminde bulunulabilir. Bu pi-

yasalardaki dalgalanmalar aslında ekonomik dalgalanmaların nedeni olmaktan çok bir

sonucudur. Ekonomi durgunluğa girdiğinde ilk ve en hızlı etkilenen piyasa, sermaye piya-

sasıdır. Örneğin, Büyük Buhranda, 1987 Asya Krizinde ve 2008 krizinde borsa endeksleri

hızla aşağıya gitmiştir.

Borsalar hangi dinamik çerçevesinde ekonomik durumun göstergesi hâline gelmektedir?

Ekonomide bazı dönemlerde sermaye piyasası ve reel GSYH birlikte hareket ederken

bazı dönemlerde de zıt yönde hareket gözlenebilir. Menkul kıymetlerin fiyatları, kârlılık

düzeylerine ve geleceğe ilişkin beklentilere bağlı olarak belirlenir. Beklentiler olumlu ise

sermaye piyasasında genelde canlanma görülür. Ancak bu beklentiler doğru çıkabileceği

gibi bazen tersi de gerçekleşebilir.

Fiyatlar genel düzeyindeki sürekli artışlar biçiminde tanımlanan enflasyonun genel-

likle ekonomik dalgalanmalarla uyumlu hareket ettiği gözlenmektedir. Çünkü ekonomik

faaliyetlerin genişleme devresinde toplam talep de yüksek olacağından fiyatlar yükselme

eğiliminde olacaktır. Benzer şekilde toplam talebin düşük olduğu dönemlerde ise enflas-

yon oranı düşme eğilimi gösterecektir. Bu açıdan bakıldığında enflasyon bir anlamda bü-

yümenin maliyeti olarak görülebilir. Çünkü enflasyonu düşürebilmek için toplam harca-

malar yani toplam talep daraltılmalıdır. Bu durumda ise büyüme oranı düşer. Bu durum

kronik ya da yüksek enflasyon oranlarının yaşandığı ülkelerde herzaman gözlenmeyebilir.

Ekonomik dalgalanma, üretimin
alışılagelen trendi çerçevesinde
ortaya çıkan genişleme ve
daralmalardır.

1