EKOETYKA TEATRU
1
„Klimat, kapitalizm, kolonializm,
niewolnictwo – wszystkie te kwestie są
ze sobą ściśle związane” – mówiła Naomi
Klein, odbierając Sydnejską Nagrodę
Pokojową w 2016 roku. – „Ale świadomość
tych powiązań przynosi swego rodzaju
ulgę. Bo to rzeczywiście są wątki jednej,
wspólnej historii”^1. Wracałam do tych zdań
wielokrotnie i faktycznie, za każdym razem
przynosiły mi one ulgę. Nie tylko dlatego,
że te cztery obszary, na których najmocniej
odciska się destrukcyjny potencjał części
ludzkości, to aspekty „jednej, wspólnej
historii”. Przede wszystkim dlatego, że
zajmując się jednym, nie sposób nie
zajmować się drugim. Kiedy mówimy
o katastrofie klimatycznej, mówimy
o kolonializmie, nie można analizować
kapitalistycznego spustoszenia, nie mając
w głowie niewolnictwa. To znaczy, że nie
musimy zajmować się ogółem spraw i
wszystkim naraz – nawet jeśli przyglądamy
się szczegółom, odbijają się w nich relacje
władzy i długie łańcuchy decyzji, wydarzeń
i okoliczności, które doprowadziły nas do
miejsca, w którym się znaleźliśmy_łyśmy.
To miejsce nazywam polem, na którym
rozgrywa się katastrofa klimatyczna.
2
„Kolonializm, niewolnictwo, węgiel
i kapitalizm – cztery nierozerwalnie splecione
nurty, z których wyłonił się współczesny
świat” – dodaje chwilę później Klein. Jej
narracja przynosi mi ulgę z jeszcze jednego
powodu. To nie człowiek jako jednostka jest
odpowiedzialny za kryzys klimatyczny. Moje
segregowanie śmieci nie uratuje planety,
(^1) Naomi Klein. Zderzyliśmy się ze ścianą.
Z tej planety nie da się więcej wycisnąć. Przeł. Marek
Jedliński. Krytyka Polityczna, https://krytykapolityczna.
pl/serwis-klimatyczny/naomi-klein-zderzylismy-sie-ze-
sciana-z-tej-planety-nie-da-sie-wiecej-wycisnac/, dostęp:
10.04.2021.
chociaż na pewno jej nie zaszkodzi; moje
niejedzenie mięsa pomoże kilku istotom
i zapewni mi czystsze sumienie, ale nie
zakaże reklam wołowiny, nie obniży cen
produktów wegańskich i nie podwyższy
cen kurczaków. Katastrofa klimatyczna jest
rezultatem działalności wielkich korporacji i
ich korzystnych mariaży z prawodawstwem
poszczególnych krajów, wynika
z faworyzowania węgla jako źródła energii
i z wydobywania paliw kopalnych, wywodzi
się z neoliberalizmu, nieuregulowania
procesów produkcji i napędzania
gospodarki konsumpcyjnej. Indywidualne
gesty i działania są ważne, ale Naomi Klein
pokazuje, co jest absolutnie kluczowe w
walce o klimat: to zmiana systemów, a jeśli
ten gigantyczny plan się nie powiedzie od
razu, można zacząć od zmiany myślenia w
ramach systemów.
3
Kiedy zaczęliśmy pracę nad wymyślaniem
spektaklu inspirowanego twórczością
Josepha Beuysa w Teatrze Powszechnym
w Warszawie, na początku nie przyszło mi
do głowy, żeby skupić się na katastrofie
klimatycznej. Myślałam o tym, żeby
skonfrontować się z figurą artysty-
mistrza, rozmontować mitologie tworzone
w sztukach wizualnych i zachwiać
hierarchiami obecnymi w teatrze i sztukach
performatywnych. Problem polegał na
tym, że już to robiłam, już nieraz się z
tym mierzyłam i czułam, że w tej refleksji
dochodzę do ściany. Dlatego pomysł
Mateusza Atmana, żeby przekierować uwagę
na klimat, przyjęłam ze zdziwieniem, ale
chyba kamień spadł mi z serca. Zamiast
Beuysem-szamanem, zaczęliśmy zajmować
się Beuysem-ekoaktywistą, zamiast zrzucać
z piedestału pomniki, sprawdzaliśmy,
gdzie prowadzą nas dawno przetarte
ścieżki sztuki zaangażowanej w walkę
o środowisko naturalne. Podążyliśmy