EKOETYKA TEATRU
W pracy Earth Stalked by Man amerykańska
antropolożka Anna Lowenhaupt-Tsing
proponuje koncepcję niejednolitego
antropocenu (patchy anthropocene),
stawiając w centrum uwagi konkretne
miejsca, w których zachodzą dziś zmiany
ekologiczne.^11 Jak przekonuje, niejednolity
antropocen „składa się ze zróżnicowanych
krajobrazów, w których panują znośne
i nieznośne warunki do życia. Epokę tę można
dostrzec wyłącznie w tych krajobrazach i
istnieje ona jedynie dzięki nim”.^12 Wbrew
pozorom, Lowenhaupt-Tsing nie ma na
myśli krajobrazów naturalnych, które
ulegają zniszczeniu w wyniku szkodliwej
ekologicznie działalności ludzi. Proponowany
przez nią termin „zróżnicowany krajobraz”
(patchy landscape) pochodzi bowiem
z geoekologii, czyli interdyscyplinarnej nauki,
zajmującej się badaniem środowiska jako
wielowymiarowego systemu, złożonego z
wielu powiązanych ze sobą i oddziałujących
na siebie komponentów. Obejmują one
zróżnicowane formy ukształtowania
terenu, fauny czy flory, a więc tradycyjny
przedmiot nauk biologicznych i nauk o
Ziemi, a także historycznie usytuowane
sposoby użytkowania tych krajobrazów
przez człowieka, którymi zwykle zajmują
się leśnictwo bądź nauki rolnicze.
Z tej perspektywy polski przymiotnik
„niejednolity” oddaje jedynie część
znaczeń angielskiego patchy. Zróżnicowane
krajobrazy przypominają bowiem także
zszyte ze sobą skrawki patchworkowej
tkaniny, łaty na ciele krowy, czy zachodzące
na siebie wzory marmurkowego papieru.Lowenhaupt-Tsing przypomina, że
katastrofa klimatyczna zachodzi właśnie w
takich złożonych krajobrazach: w różnych
miejsca świata postępuje ona w innym
tempie, wywołując odmienne efekty,
zarówno negatywne, jak i pozytywne.
Doskonałym przykładem może być11 Anna Lowenhaupt-Tsing. Earth Stalked by Man. The
Cambridge Journal of Anthropology 2016, t. 34, nr 1, s.
2-16.
12 Tamże, s. 4.dźwiękowe przenikanie się i nawarstwianie
usytuowanych opowieści, przypomina
doświadczenie głębi krajobrazu, które
według Piotra Schollenbergera opiera się na
odczuciu jednoczesnego bycia w przestrzeni
i postrzegania jej z pewnej odległości.^10
W The End of the World Has Already
Happened narracje o katastrofie są
prowadzone zawsze z konkretnego miejsca
i pozycji, co wzmacnia napięcie między
bliskością i dystansem w ich odbiorze.
Jasne jest, że dla Kelley’go – pochodzącego
z osiedla robotniczego aktywisty,
pracującego z lokalnymi społecznościami
- skutki katastrofy realizują się inaczej
niż dla Mortona – wpływowego filo-
zofa zatrudnionego na prywatnym
uniwersytecie – nawet jeśli obaj mieszkają
w Teksasie. A jednocześnie te odmienne
usytuowania wchodzą ze sobą w relacje
w ramach dźwiękowego krajobrazu,
w którym przenikają się różne przestrzenie
i czasowości katastrofy. Chociaż niektóre
doświadczenia opisywane w słuchowisku są
dla nas odległe, odczuwamy je z afektami
narratorów słuchowiska i myślimy o nich
z ich myślami. Ta jednoczesność dystansu
i kontaktu daje odczuć istnienie relacji
między różnorodnymi, umiejscowionymi
zjawiskami i procesami, jakie wiążą się
z kryzysem ekologicznym. Skłania to do
podważenia opozycji pomiędzy wolną od
klimatycznych zmartwień Północą i powoli
osuwającym się w postapokaliptyczny
krajobraz Południem, przy jednoczesnym
uwzględnieniu różnic między wieloma
formami doświadczania katastrofy, które
wynikają z odmiennych usytuowań. Widać
więc wyraźnie, że wywołane przez The
End of the World Has Already Happened
doświadczenie nie tylko znosi binarną
opozycję między lokalnością i globalnością
ekokatastrofy, lecz kieruje uwagę na jej
specyficznie pojmowaną niejednolitość.
(^10) Piotr Schollenberger. Odosobnienie. Próby dekon-
strukcji krajobrazu, https://www.pismowidok.org/assets/
files/article-pdf/issue-08/schollenberger.pdf ?fbclid=I-
wAR2z9kbD_w7WgRCw10queVZxJI6GQvtt8VD14RB-
fk9p3vmFJyAKvYthrAjY [dostęp: 14.04.2020].