HET PANNETJE
Winkeldiefstal is zo oud als de weg naar Kralingen. Maar het werd vaak niet opgemerkt of toegegeven. De frequentie
was veel minder. Ontkennen dat het plaatsvond is de ogen sluiten voor de werkelijkheid. Was er dan al minder open-
lijke diefstal in winkels, een veel groter euvel teisterde de voormalige winkelstand, "het pofsysteem". Poffen is kopen
op krediet. Uitstel van betalen dus. Heel wat gezinnen kwamen niet toe met hun geld. Er kwam vaak te weinig binnen.
De hele week halen en op zaterdag betalen was in de meeste gezinnen schering en inslag. Had men dan tekort dan
was het "Laat maar staan tot volgende week" en/of er werd niets betaald -overgeslagen- en in minder dan geen tijd
zat een winkelier met een "dik boek" schulden. Op de keper beschouwd is poffen familie van winkeldiefstal. Klanten
hoefden niet te gappen. Winkeliers gaven het. Vrijwillig,... nou ja vrijwillig, eerder gedwongen. De concurrent deed het
immers ook. Met poffen hielpen winkeliers mensen oneerlijk te zijn of te worden. Krompraterij was het om op de
concurrentie te wijzen om dit goed te praten. Het was meer de afgunst. Men gunde elkaar zelfs geen (slecht of niet
betalende) pofklanten. Men gunde elkaar zelfs niet het verlies. Winkeliers beschouwden klanten als bezit.
De "slechteriken" van toen, tevens de royaalste kopers, veranderden van leverancier als er een behoorlijke schuld
was opgebouwd. Zij begonnen daar opnieuw. Om na een tijd weer te verhuizen om soms tijden later weer bij de eerste
te verschijnen, soms hun achterstand aanzuiverend, soms net doend of de neus bloedde, wat een boel stomme win-
keliers nog slikten bovendien. Geloof het of niet, ze waren blij "hun" klant terug te zien. Om zich te beschermen
hadden enkele winkeliers hier wat op gevonden. "Ze schreven met dubbel krijt" of ook wel "met de vork", net zo lang
tot ze een voorsprong van pakweg vijfentwintig piek op die klanten hadden. Verder gingen ze niet. Liet een klant hen
dan "achterin kijken" dan hadden ze eigen geld gered. Natuurlijk geen mooi systeem. Wat moesten ze echter anders?
Zo groot waren de eigen geldverdiensten ook weer niet. Op deze manier kwamen ze nog enigszins aan hun trekken.
Sommige gewetenloze winkeliers maakten misbruik hiervan en zogen hun klanten tot op het merg uit. Niet erg
fraai. Frappant is het verhaal van een winkelier uit een dorp dicht bij Tiel. Deze ging heel leep te werk. Hij liet
pofklanten, die in een eigen huisje woonden, rustig ellenlange rekeningen opbouwen. Schreef zelfs rente bij. Was de
rekening dan hoog opgelopen en volgde geen betaling dan zei hij:
"Wat jammer dat u niet kunt betalen,... is niet erg, weet u wat we doen... We gaan morgen naar de notaris en maken
een hypotheekje op het huis." Die hypotheek werd twee keer zo groot gemaakt als de schuld en dan mocht de klant
voor dat bedrag wéér schuld maken. Was dat geld opgebruikt, dan werd betaling verlangd en bij in gebreke blijven
werd dat verrekend met het hypotheekbedrag. Weg huis. Weg krediet..., want voortaan verkocht hij deze mensen
slechts tegen contante betaling. De man heeft zich op die manier verscheidene huizen toegeëigend en was al vroeg
aan zijn pensioen toe.
Laten we eens zien hoe mijn vader in zijn eigen winkel, onder eigen ogen beet werd genomen. Ik was nog maar kort
van school en in Vaders zaak. De uitbreng vierde hoogtij en de verkoop in de slagerswinkels was erg klein. Bezorgen
was makkelijker dan halen. De tijd van de fietsjongens (en -mannen) met grote, zware transportfietsen en wit tenen
manden voorop, die vlees naar klanten brachten. Soms zo vol en zwaarbeladen dat het evenwicht met moeite werd
gehandhaafd. Reed je echter met slechts een kleinigheid soms moest je einden ver weg. Een half ons rookvlees en
dun gesneden...