Nowe odkrycia średniowiecznych toporów z Pojezierza Iławskiego 9
średniowiecza, ceramikę późnośredniowieczną i nowożytną^7 , oraz dwa bliżej nieokreślone
przedmioty drewniane i pięć żelaznych. Dwa zabytki żelazne zostały poddane analizie
typologicznej, są nimi wydatowana wstępnie na XIV w. podkowa i żelazny topór zbliżony do
typu VII/VII a wg M. Głoska^8 datowany na XII–XIV w.
Obecność przeprawy mostowej oznacza, że Wielka Żuława co najmniej od XIII
w. skomunikowana była z zachodnim brzegiem Jezioraka. We wspomnianej strefie,
pomiędzy Jez. Stęgwica a Jeziorakiem u schyłku XIII w. lokalizowane jest pruskie pole
Schinewite (campus Schinewite, 1294 r.)^9. Z jego okolic pochodzą koleje odkrycia zabytków
o chronologii średniowiecznej, w tym datowane na XI–XIII w. okucie pochwy miecza typu
Va wg V. Kazakevičiusa^10. Z kolei bardziej na południe, w okolicach Kamionki i Szczepkowa
należy doszukiwać się pruskiego pola Protest (1250 r.). Warto jednak zaznaczyć, że w okolicy
zarejestrowano również ślady osadnictwa wczesnośredniowiecznego (przedkrzyżackiego).
Należą do nich chociażby grodzisko nad Jez. Silm (XI–XII w.) oraz znaleziska luźne
zarejestrowane pomiędzy tzw. Martwą Silmą a zach. brzegiem Jezioraka^11.
Obecność przeprawy mostowej w północnej części Wielkiej Żuławy, funkcjonowanie
osadnictwa na prawie pruskim oraz reliktów osadnictwa wczesnośredniowiecznego nie
wyczerpują informacji na temat kontekstu archeologicznego w bezpośredniej strefie odkrycia
topora. Kolejnych danych dostarcza teren Wielkiej Żuławy. W jej płd-wsch. części znajduje
się średniowieczne grodzisko. Obiekt posiada cechy tzw. grodziska stożkowatego. W trakcie
badań przeprowadzonych w 2012 roku odkryto na stanowisku relikty bruku i materiał ruchomy
pozwalający odnieść chronologię obiektu do XIII–XIV wieku^12.
Powstanie umocnień na wyspie w postaci grodziska oraz przeprawy mostowej
na wysokości półwyspu Nieprzyjaznego należy zatem wiązać z utrwalaniem władzy zakonnej
na podbitych terenach pruskiej Pomezanii (XIII w.). Był to proces bezpośrednio poprzedzający
i zapewne przygotowujący lokowanie ośrodka miejskiego w Iławie (1305 r.). Odkrycie topora
w bezpośrednim sąsiedztwie wymienionej konstrukcji mostowej stawia znak zapytania odnośnie
przeznaczenia i chronologii zabytku. Lokalizacja odkrycia, związany z nim pośredni kontekst
oraz cechy formalne przedmiotu stanowią aktualnie jedyny dostępny zestaw informacji. Biorąc
pod uwagę ograniczenia wynikające z tak zarysowanej bazy źródłowej hipotetycznie możliwe
jest łączenie topora z zarysowanym wyżej procesem osadnictwa przedlokacyjnego.(^7) Wspomniana przeprawa mostowa przetrwała w głąb okresu nowożytnego. Świadczy o tym plan Jezioraka z 1620 r., na
którym jest wyraźnie zaznaczona. P. Lasek, J. Przypkowski, Najstarszy widok Iławy i zamku na Wielkiej Żuławie z 1620 roku
w zbiorach Instytutu Sztuki PAN, w: Grodziska Warmii i Mazur, t. 1: Stan wiedzy i perspektywy badawcze, red. Z. Kobyliński,
Archaeologia Hereditas, T. 2, Warszawa-Zielona Góra 2013, ss. 381–383. 8
9 M. Głosek, op. cit., s. 37-38.
S. Szczepański, Campus Schinewite a trwałość pruskiego pogranicza. Fragment z dziejów osadnictwa południowej Pomezani,
Komunikaty Mazursko-Warmińskie, 2011, nr 3 (301), ss. 527-547; S. Szczepański, Pomezania pruska. Dzieje osadnictwa
w XIII-XV wieku, Olsztyn 2016, ss. 246-266.
(^10) A. Janowski, Ł. Szczepański, Okucie pochwy miecza z Gardzienia koło Iławy. Przyczynek do studiów nad uzbrojeniem na
pograniczu bałtyjsko-słowiańskim, 11 Komunikaty Mazursko-Warmińskie, 2018, nr 3 (273), ss. 527-547.
Zespół niepublikowany. Warto tutaj wymienić chociażby okucie pochwy miecza typu Rybiczyzna znajdujące się w
zbiorach Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie. 12
B. Klęczar, J. Wysocki, Grodziska typu stożkowatego na Wyspie Wielka Żuława w Iławie, w Lasecznie Małym i Mozgowie
w powiecie iławskim: wstępne wyniki badań z 2012 roku, w: Grodziska Warmii i Mazur, t. 1: Stan wiedzy i perspektywy
badawcze, red.: Z. Kobyliński, Archaeologia Hereditas, T. 2, Warszawa-Zielona Góra 2013, ss. 327–335.