Iławski Biskupin. Relikty osady obronnej Klein Stärkenau... 15
południowo-zachodnim brzegu jeziora. To – na miarę tamtych czasów – jedyna kompleksowo
przebadana osada obronna z wczesnej epoki żelaza między dolną Wisłą a Niemnem. Osiedle
zamieszkane było we wczesnej epoce żelaza przez ludność z kręgu kultury kurhanów zachodnio-
bałtyjskich. Na podstawie fragmentów ceramiki naczyniowej i wydzielonych zabytków rucho-
mych datowane jest jako co najmniej dwufazowe: funkcjonujące w okresie lateńskim i od okresu
przedrzymskiego aż do początku naszej ery (ok. 550 r. p.n.e. – ok. 10 r. n.e.). Powierzchnia osady
liczyła około 20 arów. Na obszarze 40 m x 50 m odsłonięto osiem domów z podcieniami – o wy-
miarach 5 m x 3 m i 3 m x 3 m – wzniesionych w konstrukcji słupowej, posadowionych wokół
centralnego placu zabudowanego większym budynkiem, tzw. domem zgromadzeń (8 m x 5 m).
Osada otoczona była podwójnymi umocnieniami: kamiennym murem zewnętrznym i drewnianą
palisadą wewnętrzną, wzmocnioną
trzywarstwową kamienną podwali-
ną. W sposób szczególny ufortyfi-
kowano dojście do osady od strony
lądu. Bronione było siedmioma
liniami pojedynczych lub podwój-
nych palisad, poprzecznie do któ-
rych przeprowadzono – wyposażo-
ny w trzy bramy – wąski korytarz
długości 60 m i szerokości 1–1,5 m,
z rozszerzeniem do 3,5–4 m przy
wejściu na teren mieszkalny. W za-
toce południowej części wyspy znaj-
dowała się przystań.
Podczas badań osady Waldemar
Heym prowadził szeroko zakrojo-
ną prospekcję terenową w okolicy
wykopalisk. W efekcie odkrył ko-
lejnych sześć miejsc osadniczych.
Na niektórych przeprowadził badania sondażowe, jednak nigdy – ze względów finansowych
- nie podjął planowych prac archeologicznych. Lata 30. XX wieku były okresem przygotowań
państwa niemieckiego do wojny światowej. Od 1934 r. władze znacznie ograniczały nakłady na te
dziedziny życia, które w sposób materialnie lub ideologicznie wymierny nie służyły prowojen-
nym wysiłkom. Nastawienie to odbiło się także na możliwościach kontynuacji badań W. Heyma
w Starzykowie Małym. W konsekwencji prac tych zaniechano i już nigdy nie podjęto na nowo.
Teren osady na powrót stał się pastwiskiem, a po wojnie, w ramach gospodarki leśnej szczelnie
porosły go drzewa. Aczkolwiek to ważne stanowisko archeologiczne pozostawało zawsze w mię-
dzynarodowej świadomości archeologów i było istotnym elementem obiegu naukowego, wyparte
zostało ze sfery poznania społecznego mieszkańców najbliższych okolic i regionu.
Obecnie relikty osady oraz pozostałe stanowiska kompleksu starzykowsko-piotrkowskiego,
jak dzisiaj nazywają go archeolodzy, pokrywa las administrowany przez Nadleśnictwo Iława.
Miejsca osadnicze w okolicy badanej osady (A)
odkryte przez W. Heyma w latach 1929–1931 (Heym 1937)