68
i podjęli nieskuteczny atak na miasto. W czwartym roku wojny dowódcy radzieccy nauczyli się
zasad nowoczesnej taktyki, dawno już minęły czasy bezmyślnych frontalnych szturmów z lat
1941–1943. Dlatego po nieudanym ataku od strony Lubawy, rozpoczęli manewr oskrzydlający
i w nocy z 21/22 stycznia Iława znalazła się w okrążeniu, a już w południe 22 stycznia 1945 roku
cały obszar miasta był pod kontrolą czerwonoarmistów. Kolejnym faktem jest próba odbicia
Iławy przez Niemców, którzy już 22 stycznia zbierali siły i następnego dnia przeprowadzili silny
kontratak z rejonu Biskupca. Uderzenie wyprowadził 25 Pułk Pancerny ze składu 7 Dywizji
Pancernej wsparty piechotą zmotoryzowaną, a trzonem uderzenia było 20 czołgów z tego pułku.
Po stracie 13 maszyn kontratak załamał się i cały rejon został ostatecznie zdobyty przez Rosjan.
Kilka szczegółów z tych walk opisuje czołgista Bruno Friesen w swoich wspomnieniach zatytu-
łowanych „Brunatny pancerniak”.
Warto w tym miejscu odnotować chronologię wydarzeń. Dwudziesty styczeń – pierwszy
nieudany atak na miasto. Cały 21 styczeń i noc na 22 stycznia Rosjanie zaciskają kleszcze okrą-
żenia wokół Iławy. Rankiem 22 stycznia rozpoczynają zdobywanie miasta, co zajmuje im około
6 godzin – 22 stycznia około godziny 13:00 Rosjanie meldują zdobycie Iławy.
27 października 1945 roku Zarząd Miejski w Iławie raportował do Pełnomocnika Rządu RP
na Okręg Mazurski wysokość zniszczeń Iławy na 85%.
Jakie siły dokonały takich spustoszeń?
Historia konfliktów i wojen opisuje wiele przypadków obrony miast dużych jak i mniejszych,
również już w czasach nowożytnych. Historia II wojny światowej, która ze względu na zasięg,
gwałtowność oraz różnorodność użytych broni i środków bojowych była bez precedensu, rów-
nież obrazuje nam jak przebiegały walki o miasta. Możemy tu wymienić Leningrad, Sewastopol,
Stalingrad, ale również Wrocław, Grudziądz czy Gdańsk. Walki zawsze przebiegały w podobnym
schemacie. Obrona miasta zaczynała się na dalekich przedpolach, gdzie w oparciu o natural-
ne przeszkody, takie jak jeziora, bagna, lasy, przesmyki, budowane były umocnienia polowe.
Zazwyczaj było kilka linii takich umocnień. Wraz z postępem atakujących obrońcy cofali się
na kolejne stanowiska. W dalszym etapie walki dochodziły do przedmieść i były toczone już
bezpośrednio na ulicach miasta. Atakujący zajmowali kolejne kwartały miasta, a obrona kurczyła
się koncentrycznie. Za bardzo dobry przykład służy tu Wrocław czy Warszawa, gdzie walki to-
czyły się o każdy niemal dom i podwórko. Konsekwencją takich walk są ogromne zniszczenia
w zabudowie i infrastrukturze miejskiej.
Przenieśmy teraz taki scenariusz na obronę Iławy. Miasto, jak wiemy, jest otoczone umoc-
nieniami ziemnymi, jednak jak wynika z badań przeprowadzonych w terenie przez Stowa-
rzyszenie „Ylavia” z wykorzystaniem wykrywaczy metali, na istniejących do dziś pozycjach
nie ma śladów walk. Ślady świadczące o stoczonym boju to porzucone elementy oporządzenia,
łuski wystrzelonych naboi, odłamki pocisków artyleryjskich, elementy broni, puste magazynki
i taśmy nabojowe, drobiazgi osobiste, a często ludzkie szczątki i niewybuchy. W obszarze lasów
na wschód od miasta stwierdziliśmy cztery miejsca, gdzie zostały rozbite pojazdy. Dwa z nich
to sowieckie czołgi T-34, niemiecka ciężarówka Opel Blitz oraz bliżej niezidentyfikowany pojazd
opancerzony uzbrojony we francuską broń maszynową. Wokół tych miejsc nie stwierdziliśmy