يلدبّ
لاإ تبثي لا ،ىلاعت لله
ّقحّيعرش مك
ُل ح ريفكتلا1hakkında acaba bu kimse kıbleye tam olarak yöneldi mi?
Abdest alan başının tamamını mı bir kısmını mı mesh etti?
Salih görünümlü bir kimse acaba adil ve razı olunan bir şahit
olur mu? Bütün bu meseleler ise görecelidir ve kişiye ve
karinelere göre değişkendir.
İşte bu çeşit içtihatlar Müslümanlar arasında ittifakedilmiş ve ayrılığı gerektirmeyen meseleler arasındadır. Hatta
akıllı olan kimseler dinleri hususunda dünya ve ahiret
maslahatlarının gerektirdiği konularda bu meseleleri kabul
eder.
İhtilafların Nihai SonuçlarıYukarıda değinmiş olduğumuz gibi eğer ihtilaflarzaruri olursa bunda ümmet için bir genişlik olup buna
memduh/övülen ihtilaf denir demiştik. Çünkü bunda ümmet
için bir genişlik mevcuttur. Ancak ihtilaflar itikadi ayrılığı
gerekli kılıyorsa işte bu ihtilaf kerih görülen ihtilaf olur
demiştik.
Her ihtilafın doğurduğu neticeler vardır. Kimiihtilaflar ümmet için bir genişlik olabileceği gibi; -mesela
çorapların üzerine meshetmenin caiz olup olmaması, kuru
kelimesinin temizlik mi ya da hayız haline mi delalet edip
etmediği gibi meseler- kimi zamanda isim ve hükümler
konusunda işler tefsik ve tekfire kadar varmaktadır. İşte bütün
bunlar mezmum olan ihtilafların doğal neticeleridir.