İBADETLERDE ZİHİNSELLİK
Yahudilik ve Hıristiyanlıkta tanrı ile ilişki bedensel ibadetlerle kurulur. Kuran’ın
ise, tanrısı Allah’la zihinsel ilişki kurmayı getirmek istediği şu ayetlerde görülür:
“Ey inananlar! Allah’ı çokça zikredin.” Ahzab, 41. “Allah’ı zikretmek” kavramı,
düşünme işlemi yaparak Allah’ı zihinsel hatırlayıp anmaktır. Yani Allah’la zihinsel
ilişki kurmaktır. Zikretmenin, ağızla yapılan sözlü terennüm değil, zihinsel
hatırlama ve anma olduğu şu ayette görülür: Allah, der ki: “Beni anın ki ben de
sizi anayım.” Bakara, 152. Allah, ağızla anmaz, zihinle anar. “Nüsukler
(ritüelleri)inizi bitirince, atalarınızı andığınız gibi, hatta ondan daha kuvvetli bir
şekilde Allah’ı anın.” Bakara, 200. Ölmüş ataları anmak, ağızla değil, zihinde
düşünerek olur.
Salat
Kuran, geldiği dönemdeki mevcut müesses bedensel ibadetleri kullanır. Mesela
Yahudilerin ve Hıristiyanların günlük fiziksel dua (salat) ibadetini aynı anlamda
alır ama onun fiziksel ifasını değiştirir. Bu ibadeti içeren ayetlerin sonlarındaki
hükümlerde asıl amacını söyler.
Etimolojik olarak salat; bağ, ilişki ve iletişim kurmaktır. Fakat dua anlamı da
olduğundan dua ile ilişki kurmaktır. Dua, Tanrı’yla ağızla değil, zihinle ilişkidir.
Salatla ilgili ayet şöyledir: “(Ey Muhammed!) Kitaptan sana vahyolunanı oku,
salatı yap. Çünkü salat, insanı hayâsızlıktan ve kötülükten alıkoyar. Ama Allah’ı
anmak daha büyüktür. Allah yaptıklarınızı biliyor.” Ankebut, 45. Ayetinde asıl
önemli olan bölüm, “ama Allah’ı anmak daha büyüktür,” bölümüdür. “Anmak”
zihinsel bir işlemdir. Dolayısıyla Kuran, günlük ibadet olan salatla Allah’la,
bedensel değil, zihinsel ilişki ve bağ kurmanın daha önemli olduğunu söyler.
Cuma
Kuran, geleneksel Yahudilikte “Şabat” adıyla Cumartesi günleri, Hıristiyanlıkta
Pazar günleri ifa edilen “Şükretmek” anlamına gelen “Evharistiya” adlı haftalık
müesses ibadetlerin fiziksel uygulamasını ortadan kaldırarak yerine “anma” ile ifa
edilen Haftalık Cuma ibadetini getirir: “Ey iman edenler Cuma günü salat
bildirildiği zaman Allah’ı anmaya koşun, alışverişi bırakın.” Cuma, 9. Anmak,
zihinsel bir işlemdir. Bu ayette haftalık Cuma ibadetinin, mescitte peygamber
imamlığında, cemaatle ve ayinsel Kuran okumak, hutbe gibi bedensel ifa edilmesi
emri yoktur. Sadece “Allah’ı anmaya koşun,” şeklinde zihinsel bağ kurma emri
vardır.
Kurban
Kurban hakkındaki ayet de Allah’la zihinsel ilişki kurulmasını ister: “Biz, büyük
baş hayvanları da sizin için Allah’ın işaretlerinden (kurban) kıldık. Onlarda sizin
için hayır vardır. Şu halde onlar, ayakları üzerine dururken üzerlerine Allah’ın
ismini anınız (ve kurban edin). Yan üstü yere düştüklerinde (canı çıktığında)
onlardan hem kendiniz yiyin, hem de ihtiyacını gizleyen-gizlemeyen fakirlere
yedirin. İşte bu hayvanları biz, şükredesiniz diye sizin istifadenize verdik. Onların
ne etleri ne de kanları Allah’a ulaşır; fakat O’na sadece sizin takvânız (Allah’tan
korkmanız) ulaşır. Sizi hidayete erdirdiğinden dolayı Allah’ı büyük tanıyasınız diye
O, bu hayvanları böylece sizin istifadenize verdi. (Ey Muhammed!) Güzel
davrananları müjdele! “ Hac, 36-7.