Fonoloji, ses bilimidir. Belirli dil seslerini (fonemler), konuşma seslerinin
eklemlenmesi, nakli ve alınması gibi konuları inceleyen bir bilim dalıdır. Sesbirim,
anlam ayırt edici sestir. Ezanın başta merkezi olanı ve diğerlerinin okunuş biçimi,
fonolojik açıdan bir felakettir. Ezanda anlamı anlamak imkansız olduğundan
sesbirimi (fonem) yoktur. Okunuş biçimi, ezandaki kelimelerin morfemini
bozduğundan onları kelime olmaktan çıkarıyor. Aşırı uzatma nedeniyle Kuran’a ve
ezana, Arapçada bulunmayan bir fonetik yüklenmektedir.
Morfem Açısından
Morfem; bir dildeki anlam taşıyan en küçük birimlere (hecelere) denir. Ezandaki
Allah lafzının ortasındaki “a” harfini aşırı uzatmak, morfemini bozmaktadır. Allah
iki hecedir. Ama bu uzatma Allah’ı onlarca hece yapmaktadır.
Ses Zarfları ve Değişkesi Açısından
Ses zarfı, ses yoğunluğunun zaman içindeki değişimini ifade eder ve üç evre ile
açıklanabilir. Çıkış, bir ses kaynağının titreşmeye başladığı nokta ile en üst
seviyeye (tepe noktasına) ulaştığı mesafe arasındaki yükselme zamanıdır.
Düşüş, sesin en yoğun seviyeden sessizliğe inme süresidir. Kalış, sesin en
yoğun seviyede ya da tepe noktasında kalma zamanıdır. Ezana başlayış biçimi,
motoru saniyede yüz kilometre hıza çıkan arabalara benzer, teke zırtlatması
ezgilerinde olduğu gibi, bir saniyede yüz kilometreye çıkan araba motoru gibi en
üst düzeyde tizden ani bir ses patlaması ile başlıyor. Periyodik olmayan düzensiz
ses titreşimleri olan gürültü, kısa süreli hızlı bir hava yoğunlaşması sonucunda
oluşup kulağımıza çarpan sesler olan ses patlaması ile ezan bir karışık ses
değişkesi ile okunmaya başlıyor. Ezan boyunca bu en üst ses seviyesinde azıcık
kalmadan hemen ani en yoğun düşüş seviyesine inmektedir. Bu durum ezan
bitene kadar tekrarlanmaktadır.
Yufkacılık ve Ezan Okuma Biçimi
Türkiye’nin geleneksel sosyal davranış yapısı yufkacılıktır. Bu yapısı, yol ve
kaldırım yapımından ezan okunuşu ve ibadet yapışına kadar ülkenin bütün
işlerinde kendisini gösterir. Yufka açmanın karakteri şudur: Doğal ve doğaçlama
yapılır. Hamura bağlı olarak, ne kadar açılırsa o kadar açılır. İşlemi, hamur
parçası yönetir, yani dışsal faktör egemendir. Doğal kaynak olan el ile açılır.
Düşünme ve ölçü belirlemesi, bilgi ve maharet istemez. El, otomatik çalışarak
yufkayı açar. Bir zanaat işidir.
Türkiye’de ezan da bu yufkacılık zanaatkarlığıyla okunmaktadır, sanatkarlıkla
değil. Yufka açmak ve ezan okumak için hiçbir eğitim gerekmiyor. Allah vergisi
doğal kaynakla yapılan işlerdir. Hamur el ile, ezan ise ağızla açılan yufkadır.
Yufka, odun merdane veya oklava ile açılırken, ezan yufkası ses merdanesi ve
oklavası ile açılıyor. Oklava hızla ileri gider ve aniden aynı hızla geri yuvarlanır.
Ezan yufkası da sesi ani ileri ve ani geri bağırmakla açılıyor ve okunuyor. Aynı
işlemde birbirine zıt ileri ve geri gidişler vardır. Nasıl hamur oklavaya dolanıyorsa,
ezan da sese dolanıyor.
Doğalık
Ezanı aşırı uzatarak okumak, doğal bedenin insana tahakkümüdür, insanın, doğal
bedenini ve nefesini kontrol edememesidir. Ciğerindeki nefes bitene kadar
uzatmaktır. Doğalığın, insanın insani yapısını yönetmesidir.