bile olsa bu türden bir olayın geçtiği okul yöneticisini ‘Bu okulda disiplin kalmamış’ diyerek hemen görev-
den alırdı.”
Soylulara bile bu şekilde verilen bu acımasız cezalar, köylüler için daha da felaketti. Sıradan askerler bir
ceza işlediğinde ellerinde sopalarla iki sıra halinde dizilmiş olan askerler arasına suçlu geçirilir ve sıralı bir
şekilde bayılana kadar vurulurdu. Asker tekrar tedavi edilir ve iyileşme gösterirse aynı ceza tekrar uygula-
nırdı. Eğer suçlu bu sırada ölürse cezası formalite olarak yine devam ettirilir ve cesede mahkemenin verdiği
sayıya ulaşana kadar vurulurdu. Nikolay zamanında askerlik süresi serfler için yirmi beş seneydi. Ve tüm
bu şartlar, hüküm sürdüğü yıllarda, Kropotkin’in anarşizm ile ilgili fikirleri henüz olgunlaşmasa da bu dü-
şünceye giden yolda bir sebep niteliği taşımıştır.
Kropotkin atamasını Sibirya’dan yana kullandı, bu tuhaftı çünkü Sibirya sürgün yeriydi ve zorunlu olma-
dıkça kimse orayı seçmez, uzak durmak için elinden ne gelirse yapardı. Fakat kararı netti. Çünkü üniversite
okumak için paraya ihtiyacı vardı, babasıyla arası bozuktu ve tüm bu pürüzleri halletmek için çalışması
şarttı. Öte yandan, inceleyip fark ettiğinde, Sibirya’nın büyüleyici coğrafyası karşısında çok da fazla dire-
nemezdi. Öyle ya zaten askeri okula hiçbir zaman ilgi duymamıştı, askeri derslerden ziyade fizik, kimya,
matematik ve coğrafya derslerine ilgi duyuyordu ve tabii kendini bu yönde geliştiriyordu. İsteksiz bir şekil-
de babası tarafından zorla bu kuruma girmişse de ağır disiplin şartları ve o dönemin iktidarına karşı olan
hoşnutsuzluğunun da bunda etkisi büyüktür.
Sibirya Günleri.........................................................................................
Petersburg’dan İrkutsk arasındaki yolu 19 günde tamamladı; kayık, vapur, at ve yürüme olarak toplam
70.000 kilometre yol tepti. Sibirya’daki iklimsel şartlar, hayvanlar arası mücadeleler ve yerli insanlar ara-
sındaki gözlemleri hayatının geri kalanı için yalnızca bir başlangıçtı, çünkü Sibirya’ya gittiğinde fark etti ki
orası hiç de anlatıldığı gibi her yerin buzla kaplı olduğu bir memleket değildi, sürekli olumsuz iklim şartları
yoktu, üstelik tüm bunların yanı sıra Sibirya’nın çok zengin flora ve faunasının olduğunu da keşfetti. İrkut-
sk’a geldiğinde gözlemlerinden yola çıkarak yeni çalışmalar sürdürmeye başladı: yargının, cezaevlerinin,
sürgün sisteminin ve kent öz yönetimlerinin tekrardan demokratik bir şekilde yapılandırılmasının üze-
rinde durdu. Çocukken emretmeye, itaat ettirmeye ve şiddete alışkındı, soylu bir aileden geliyordu ve en
azından çocukluk çağlarında bir dönem tüm bunlara inanmıştı. Fakat Sibirya’daki gözlemleriyle bu durum
tamamen değişti. Doğa, hayvan ve insan yaşamına ait araştırmalarında elde ettiği birçok bilgi hiçbir kitapta
yer almıyordu. Bölgedeki adı belirsiz olan halk yığınlarının devletten uzak vahşi bir ortamda nasıl da karşı-
lıklı yardımlaşarak yaşadıklarını ve dayanışma içinde olduklarını gördü. Dolayısıyla devletin gereksizliğini
anlaması da bu döneme tekabül etmektedir. Ve devletin bu insanlara yardımdan ziyade bir engel olduğunu
düşünmeye başlar. Yerlilerin arasında uzun süre kalması ve Sibirya’da daha önce hiçbir coğrafyacının araş-
tırmadığı kadar yeni alanlar keşfetmesinde ve yeni yollar bulmasında yerlilerin ona olan yardımları Kropo-
tkin’i fazlasıyla etkilemiştir. Askeri disiplin ortamlarını da deneyimleyen Kropotkin; ağır disiplin şartları,
otoriterlik gibi olguların insan yaşamı için ancak zorlamadan öte geçemeyeceğini düşünür. Sibirya’da ise
otorite ve disiplin değil, doğal yaşamın içerisinde türler arasında olduğu gibi zorlamadan ancak gönüllü bir
yaşamsal pratiğin olduğunu savunur. O disiplinin ancak askerlikte geçerli olduğunu, doğal yaşamda ise bu
zorlamanın insan iradesi için olumsuz olacağının farkındadır.
Sibirya’nın daha önce hiç bu kadar detaylıca bir şekilde yapılmamış haritalarını çıkarmış ve bu konuda bir
öncü olmuştur. Alexander von Humboldt’un yanlış gösterdiği dağ kuşaklarını düzeltmiş ve Rus Coğrafya
Derneği başta olmak üzere çeşitli dergilerde yazılar yayımlamıştır. Fakat 1867 senesi geldiğinde Kropotkin,
Sibirya’dan ve dolayısıyla askerlik görevinden tamamen uzaklaşacaktır; Polonyalı sürgünlerin ayaklanması
ve bu ayaklanmanın sonucu suçsuz insanların öldürülmesi Kropotkin’in askerlikten nefret etmesini sağ-
lamıştır. Bilimsel, felsefi ve siyasi tartışmaları Kazak askeri birliğine katılan ağabeyi Alexandr ile sürekli sür-
dürmüştür. Ancak siyasi olarak etkin olmak için tekrar Petersburg’a gitmiş ve bir süre burada kalmıştır. Ve
buradaki insan yaşamına ilişkin sözlerini devlet yöneticilerine şu satırlarla aktarmıştır;
“Devletin disiplin aygıtını düzenleyen beyler o bitmez tükenmez ütopyalarını kaleme almaya başlamadan
önce yaşam okulundan bir geçseler ne güzel olurdu. O zaman geleceğin toplumunun askercil, hiyerarşik,