Karşılıklı Yardımlaşma............................................................................
Sibirya’nın sert iklimi yaşamı zorlaştıran bir etkendir. Yaz aylarının kısalığı, geniş bataklık alanları ve çiçek-
lerin kısa bir süre açıp tekrar kar ve don olaylarının tekrarlanması hayvan yaşamı için zorluklar barındırır.
Kropotkin’den önce hayvanlar arası karşılıklı yardımlaşma fikrini Goethe ve Kessler ileri sürse de tam ve
detaylı bir şekilde ortaya çıkarılması ve ün yapması Kropotkin ile olur. Kropotkin’in Sibirya’ya gitmeden
önce Charles Darwin’in kitabını okumasıyla bu konuya hakim olduğu bilinmektedir. Ancak onu tatmin
etmeyen iki durum vardı; Birincisi sosyal Darwinistlerin türler arası rekabet sayesinde canlıların evriminin
ileri bir noktaya taşındığı ve bunun insan yaşamına uygulanması fikriydi -ki bu Kropotkin’i oldukça rahat-
sız etmişti. Onu tatmin etmeyen ikinci etken ise Darwin teorisinin bu tür emperyalist ve ırkçı fikirlerle bir
arada görülmesiydi. Kropotkin, Darwin’in yaşam öyküsünde övgüyle bahsetmiş olduğu İngiliz doğa bilimci
Henry Walter Bates’e fikirlerini söyledi ve Bates de bunun üzerine Kropotkin’i destekleyici bir ifade kullan-
dı:
“Kesinlikle yapın bu çalışmayı! Gerçek Darwinizm budur. Darwin’in düşüncelerini ne hale getirdikleri-
ni görünce insan utanç duyuyor. Yazıp bitirin hemen bu kitabı. Yaptığınız yayımlandığında, ele aldığınız
konunun ne denli önemli olduğunu vurgulayan, çalışmanızı öven bir mektup yazacağım size, bu mektubu
isterseniz yayımlayabilirsiniz.”
Bates’in 1892 tarihli ölümü nedeniyle Kropotkin’in çalışmasının revizyonu yarım kaldı. Kropotkin, Bates
hayattayken yazmış olduğu iki makalesini gönderemediğini pişmanlıkla belirtti. İlk olarak Barbarlar Ara-
sında, Orta Çağ Kentlerinde ve Çağdaş Toplumda Karşılıklı Yardım makalelerini yayımladı. Ardından bu
konudaki makaleleri daha geniş olarak “Evrimin Bir Faktörü: Karşılıklı Yardımlaşma” adlı kitabıyla topladı.
Bir aslan saldırısı sebebiyle bufaloların hep birlikte çember oluşturması ve aslana karşı birlik olmasının
sebebi nedir? Kurtların sürüler halinde avlanması, karıncalar arasında gelişmiş sosyallik, kuşların sürüler
halinde göç etmesi ve sokakta yaralı bir insan görüldüğünde herkesin etrafında toplanmasının sebebi sevgi
ve kişisel empati midir? Kropotkin’e göre hayır, öyle değildir; Bu faktörleri sevgi ve kişisel empatiye göre
kısıtlamak ancak indirgemecilik olurdu, bunu yapmak yalnızca ardındaki gerçeği gölgeleyecektir: Kropot-
kin için bu durum sevginin ve empatinin ötesinde olan evrimin uzun bir zamanda hayvanlara ve insanlara
öğrettiği içgüdüdür. Bu içgüdü karşılıklı yardımlaşmayı ve desteklemeyi hayvan ve insanlara öğreterek
sosyalleşmesi sağlayan olgudur. O doğada hep sevgi, barış ve uyum vardır demez. O, Rousseau gibi doğa-
yı hep sevgi ve empati yumağı olarak göstermediği gibi, Huxley gibi sürekli acımasızlık ve savaş, katliam
olarak da göstermez. Kropotkin’e göre bunların hiçbirisi bilimsel olamaz. Farklı türler arasında ve aynı tür
içinde karşılıklı dayanışma ve mücadele vardır. Ancak aynı tür içerisinde hangileri daha baskındır? Kropo-
tkin aynı tür içinde karşılıklı dayanışmanın daha önemli olduğunu savunur. Onun perspektifinden bakarak
bunu doğaya sorabiliriz. En iyi uyum sağlayan türlere baktığımızda sosyalliğin ve karşılıklı dayanışmanın
en güçlü türlerde olduğunu göreceğimizi söyler. Diğer bir ifadeyle; en iyi uyum sağlayanlar birbirlerini par-
çalayanlar değil, karşılıklı yardımlaşma sayesinde doğal sorunlara adapte olup gelişenlerdir. Eğer mücadele
baskın olursa türün hayatta kalma şansının azaldığı görülecektir. Aslanlar karıncalarla kıyaslanamayacak
derecede güçlü olsa antropojenik faktörlerin de etkisiyle sayıları giderek azalmaktadır. Fakat karıncalar ise
dünyanın büyük bir bölümünde faaliyetlerini sürdürmektedir. Doğa ya da şehir fark etmeksizin her yerde
vardırlar. Kropotkin için bu durum karşılıklı yardımlaşmanın gücünü gözler önüne sermektedir. Ayrıca bu
durum güçlü olanın değil, karşılıklı yardım sayesinde uyum sağlandığının da bir kanıtıdır. Kropotkin bu
karşılıklı yardımlaşmanın evrimin bir yasası olduğunu ve insan yaşamının da ancak bu sayede ileriye gide-
ceğini savunur. Savaşların ve kapitalist düzenin acımasızlığının insan neslinin azalmasına ve gerilemesine
sebep olduğunu söyler. Dolayısıyla coğrafyasından ya da doğanın kendisinden edindiği bu bilgileri, politik
olarak benimsediği anarşizm kuramına referans gösterir.