"Kısası Gökalp'ın düşünceleri, Türk devrimine etki edecek
denli yakındır. Ama, bu, Gökalp'ın Türk devriminin
'ideoloğu' anlamına alınmamalıdır. Bize kalırsa, Türk devri-
minin ideoloğu, Gökalp'ın da düşüncelerinden esinlenen
Mustafa Kemal Atatürk'tür.” (19) (1976)
Görüldüğü gibi, Türk devriminin bir "ideolog”u, bir "mimar”ı
olarak Ziya Gökalp'ın durumu tartışmalıdır. Bize kalırsa,
Gökalp'la Kemalizm arasında hiç bir ilişki bulunmadığını
söyleyenlerle onu Türk devriminin "fikir mimarı” sayanlar
ortak bir yanılgıda birleşmektedirler. Cumhuriyet öncesi
fikir akımları içinde, S.Ü. Betin'in de işaret ettiği gibi,
"eskimiş bile olsa sistemi olan” bir fikir adamı olarak Ziya
Gökalp'ın özel bir yeri vardır. Tarih süreci içinde konu ele
alındığında XIX. yüzyılda Türkiye'de başladığı görülen
reformcu akımlar yadsınamaz.
Ne var ki, bu akımlarla ne denli beslense de Türk devrimi
bir "devam”ı değil, bir "aşama”yı ortaya koymakta, "Türk
Aydınlanması'nı simgelemektedir. Gökalp'ın görüşleriyle
ortak olan bazı öğelere karşılık köktenci tutumu ve akılcı
davranışı Atatürk'ün önderliğindeki Türk devrimini,
temelde, kendisinden önceki bütün akımlardan ve dağınık
önerilerden ayırmaktadır. Unutmamak gerekir ki Türk
devrimi, emperyalizme ve kapitalizme karşı verilen bir
Ulusal Kurtuluş Savaşının ürünüdür.
Öte yandan, Kemalizmin bir öğreti olarak dizgeleştirilmesini
Mustafa Kemal'den beklemek, Atatürk'ü Türk devriminin
ideoloğu saymak soruna çözüm getirmekten uzaktır. Daha
önce de bir yazımızda ileri sürdüğümüz gibi, Türk
devriminin düşünürünü yeni kuşaklardan araması, belki de
onun hem talihi, hem de talihsizliğidir. (20) Ne kadar aykırı
görünse de Türk devrimi, onu dizgeleştirecek bir düşünür
için yeterli malzemeyi sergilemektedir. Sonuç olarak