- Ünite - Menkul Kıymetlere Yatırım Ortamı 11
Risk Yönetimi: Finansal piyasalarda işlem future, opsiyon ve diğer türev ürün sözleş-
meleri bir çok risk türüne karşı korunma olanağı sağlamaktadır. Bu yolla ayrıca riskler de
fiyatlanmış olmaktadır.
Finansal Piyasa Türleri
Finansal piyasalar farklı kriterler baz alınarak sınıflandırılabilmektedir. Aşağıda bu sınıf-
landırmalar göz önüne alınarak finansal piyasa türleri açıklanmıştır.
Para ve sermaye piyasaları: Finansal piyasalar işlemlerin vadesine göre para ve ser-
maye piyasaları olarak iki grupta ele alınmaktadır. Para piyasaları kısa vadeli fon ihtiyacı
olan ekonomik birimlerle, fonlarını kısa vadeli yatırımlara yönlendirmek isteyen ekono-
mik birimlerin karşılaştıkları piyasalardır. Para piyasalarında işlemler genellikle 1 yıldan
kısa sürelidir. Dolayısıyla bu piyasalarda yapılan işlemlerde finansal risk düşük, likidite
yüksektir. Başlıca para piyasası araçları; hazine bonoları, finansman bonoları, repo (geri
satın alma anlaşmaları) ve banka bonolarıdır. Orta ve uzun vadeli fon arz ve talep edenle-
rin karşılaştığı piyasalara ise sermaye piyasaları adı verilmektedir. Bu piyasalarda yapılan
işlemler 1 yıldan uzun vadelidir. Dolayısıyla yatırımcıların üstlendikleri risk para piyasa-
larına oranla daha fazla olmaktadır. İşletmelerin sermaye piyasalarından sağladıkları fon-
lar genellikle sabit yatırımlarda kullanılmaktadır. Başlıca sermaye piyasası araçları; hisse
senetleri, devlet tahvilleri, özel sektör tahvilleri, gayrimenkul sertifikaları, varlığa dayalı
menkul kıymetler ve kira sertifikalardır.
Birincil ve ikincil piyasalar: Finansal piyasalar işleme konu olan varlığın ilk kez ihraç
edilip edilmediğine göre birincil ve ikincil piyasalar olarak sınıflandırılmaktadır. Birincil
piyasalar varlıkların ilk kez alınıp satıldığı piyasalardır. Birincil piyasalarda tasarruf sahip-
leri menkul kıymetleri doğruda varlığı ihraç eden kuruluşlardan ya da ihraca aracılık eden
kurumlardan atın alırlar. Birincil piyasalarda yapılan işlemlerin sonucunda işletmeye fon
girişi gerçekleşir. İkincil piyasalar ise daha önceden ihraç edilmiş ve işlem görmüş menkul
kıymetlerin alınıp satıldığı piyasalardır. İkincil piyasalarda yapılan işlemler neticesin işlet-
meye fon girişi gerçekleşmez. Ancak menkul kıymetlerin fiyatı işletmenin gelecek dönem
faaliyetleri açısından önem taşımaktadır. Günümüzde finansal piyasalar birincil ve ikin-
cil piyasalara ek olarak, üçüncül ve dördüncül piyasalar olarak da tanımlanabilmektedir.
Üçüncül piyasalar, borsaya kota edilmiş finansal varlıkların borsa dışında aracılar yoluyla
alınıp satıldığı piyasalardır. Dördüncül piyasalar ise finansal varlıkların aracısız olarak alı-
nıp satıldığı piyasa olarak tanımlanabilir. Dördüncül piyasada maddi durumu iyi olan az
sayıda yatırımcı alım satım yapmaktadır.
Organize ve tezgâhüstü (organize olmayan) piyasalar: Finansal piyasalar örgüt-
lenme biçimine göre organize ve tezgahüstü piyasalar olarak gruplandırılmaktadır. Or-
ganize piyasalar alıcı ile satıcıyı belirli bir fiziksel mekânda bir araya getiren ve işlemleri
belirli kural ve düzenlemeler çerçevesinde gerçekleştiği piyasalar olarak tanımlanmak-
tadır. Organize piyasalara Borsa İstanbul örnek olarak verilebilir. Farklı pazarları bün-
yesinde barından Borsa İstanbul’da işlemler Sermaye Piyasası Kanunu ve Sermaye Pi-
yasası Kurulu tebliğlerinde öngörülen ve borsa tarafından hazırlanan düzenlemeler
çerçevesinde gerçekleştirilmektedir. Tezgâhüstü piyasalar ise düzenli bir borsa dışında
yapılan işlemleri kapsayan ve işlem kurallarının taraflar arasında serbestçe belirlen-
diği piyasalar olarak tanımlanmaktadır. Tezgâhüstü piyasalarda genellikle borsaların
kotasyon koşullarını karşılayamayan küçük, gelişmekte olan şirketlerin payları alınıp
satılmaktadır. Bununla birlikte, borsaya kote menkul kıymetler de tezgâhüstü piyasa-
larda alım satıma konu olabilmektedir. Türkiye’de, Kapalıçarşı efektif piyasası, serbest
altın piyasası, Bankalararası TL piyasası ve döviz piyasaları tezgâhüstü piyasalara örnek
olarak verilebilir.