Palme Yayınları - TYT Kimya Konu Anlatımlı 2018-2019

Çözümlü Sorular

188

Palme Yayınevi

28. Ayırma yöntemi

                        Ayıklama    

Süzme

Eleme

                        Filtreleme                                              

Aşağıdaki seçeneklerde verilen karı-
şımlardan hangisi yukarıdaki ayırma

yöntemlerinden biri ile ayrıştırılamaz?
A) Kirli hava B) Un-taş
C) Mercimek-taş D) Benzin-su
E) Kumlu su

29.

P A L M E

– – – + +

Yukarıdaki tabloda P, A, L, M ve E me-
tallerinden mıknatıs tarafından çekilebi-
lenler “+” ile çekilemeyenler “–” ile gös-
terilmiştir.

Buna göre, seçeneklerde bulunan
metal çiftlerinden hangisine mıknatıs

yaklaştırıldığında metaller ayrıştırıla-
bilir?
A) P–L B) M–E C) A–E
D) A–L E) P–A

30. Karabiber, odun talaşı ve kumdan
    oluşan bir karışımı bileşenlerine ayır-
    mak için;

I. Süzme

II. Elektriklenme

III. Su ekleme

IV. Kaşıkla toplama

işlemleri hangi sıraya göre yapılmalı-
dır?
A) I, II, III, IV
B) III, IV, I, II
C) I, III, II, IV
D) IV, I, III, II
E) II, III, IV, I

AYIRMA  VE  SAFLAŞTIRMA TEKNİKLERİ

1)       TANECİK    BOYUTU  FARKINDAN   YARARLANARAK    AYIRMA                  

YÖNTEMLERİ

a.  Ayıklama    ile Ayırma

Tanecik boyutları,  şekilleri,  renkleri    vb.  özellikleri    farklı  

Pirincin    ayıklanması

olan maddelerin oluşturduğu katı-katı   heterojen   karışım-

ları    ayırmada    ayıklama    yöntemi kullanılır.

Pirinç, nohut,  mercimek,   kahve   gibi     maddelerin içer-

diği     taş     vb.     yabancı    maddelerin  ayıklanması bu   yönteme    

örnek   olarak  verilebilir.

Demir   (Fe),    Nikel  (Ni),    Kobalt (Co)     metallerini    ayırmak

için     kullanılan mıknatısla ayırmada maddelerin  manyetik

özelliklerinden yararlanılmasına    rağmen  bir  tür     ayıklama

yöntemidir.

Mıknatıs    ile  ayırmada,  alaşımlar   ile  sadece mıknatısla  ayrıştırılabilen    metalleri   içe-

ren  karışımlar ayrıştırılamazlar.  Örneğin,    demir-bakır alaşımı ya   da  demir  tozu-ko-

balt    tozu    karışımı    mıknatıs    ile ayrılamaz.

Not

b.  Elektriklenme   ile Ayırma

Birbirleri  ile  heterojen  karışan hafif    veya    ağır    taneciklerden

Tanecik Boyutu Farkından Yararlanarak Ayırma Yöntemleri

1) Katı–Katı Karışımlarının Ayrıştırılması

Ayıklama ve eleme olmak üzere 2 yöntem uygulanmaktadır. İki katı karışımını ayık-

lama yöntemine göre ayrıştırabilmek için katıların renk veya görünüm farkı, mıknatıs-

lanma ve elektriklenme gibi özelliklerinin farkından yararlanılabilmektedir. Örneğin

mercimekten veya pirinçten taş seçerken renk ve görünüm farkından, demir tozu–alü-

minyum tozu karışımından demir tozlarını ayırırken mıknatıslanmayardımından, biber

tozu–tuz karışımından biber tozunu ayırmak için elektriklenmeolayından yararlanıl-

maktadır. Cam, ebonit ve plastik çubuklar yünlü giyeceklere veya saçımıza sürtüldükle-

rinde elektrik yükü kazanırlar. Kağıt parçacığı, karabiber gibi maddeler de yüklü çubuklar

tarafından çekilirler.

Elemeyöntemiyle ayrıştırmada ise karışımı oluşturan katıların tanecik boyutlarının

birbirinden oldukça farklı olması gerekmektedir. Örneğin kum ile çakıl taşı karışımını ay-

rıştırırken bu yöntemden faydalanılmaktadır. Bu yöntemde kullanılan araçlara elekadı ve-

rilmektedir.

Karabiber, şeker, alüminyum tozu ve demir tozu karışımını bile-

şenlerini ayrıştırabilmek için sırasıyla hangi ayrıştırma yöntemleri

kullanılmalıdır?

Karışımdan ilk önce demir tozları ayrıştırılmalıdır. Bunu için ilk ola-

rak mıknatıs kullanılmalıdır. Kalan karışımdaki karabiberlerin ay-

rıştırılması amacıyla ikinci yöntem olarak bir ebonit çubuk

yardımıyla elektriklenme yöntemi uygulanmalıdır. Daha sonra

şeker ve alüminyum tozlarından oluşan karışım su ile karıştırılarak

şekerlerin çözünmesi sağlanmalıdır. Çözünmeyen alüminyum toz-

ları süzme ile ayrıştırılmalıdır. Son olarak kalan şekerli su çözeltisi

buharlaştırılarak şekerler elde edilmelidir. Yani sıralama;

Mıknatıslama, elektriklenme, suda çözme, süzme, buharlaştırma

şeklinde olmalıdır.

Mıknatıslanma: Sadece demir (Fe), kobalt (Co) ve nikel (Ni) elementleri için ayırt

edici bir özelliktir. Bu tür maddeler ferromagnetik maddeler adı verilmektedir.

I.Ayrımsal kristallendirme ile ayrışabilen iki madde katı ol-

malıdır. Su da iyi bir çözücü olduğuna göre X ve Z suda

çözünebilir.

II.X, Y ve su karışımı homojen olamaz. Çünkü homojen ol-

saydı bu karışım çözünürlük farkı ile ayrıştırılamazdı.

III.Ayrıştırılamaz. Çünkü ayrımsal kristallendirme ile bileşen-

lerine ayrılabilen maddeler katı fazda olmalıdır. Ayırma hu-

nisi ise sıvıların ayrıştırılmasında kullanılır.

Ko balt–sa mar yum mıknatısları yük sek verimli

mo tor lar da kul la nı lır.

Elekt rik yük lü ta rak. Eğer saç la rı nızı ku ruy ken ta-

rar sa nız ta rak ta dur gun yük olu şur ve yak laş tı rıl -

dığın da ka ğıt par ça la rı nı çe ker.

Karışım demir tozu ve kum içermektedir.

Mıknatıs demir tozlarını karışımdan ayırır. Aynı

teknik, alüminyum, cam ve plastik gibi manyetik

özelliği olmayan maddelerden demirin ayrılması

amacıyla büyük ölçekli sistemlerde de uygulanır.

287

Karışımlar

ÜNİTE –4

Elektrik    yüklü   tarak

oluşan  bir  karışım    yüklü   bir  çubuk  ile  ayrılabilir.   Plastik,    cam 

ve  ebonit  çubuklar    sürtünme    yolu    ile elektriklenirler.

Örneğin tuz-karabiberden    oluşan  bir  karışıma   elektrik    

yüklü   cisim   yaklaştırıldığında  karabiberler    cisim   tarafından  

çekilerek   ayrılır.

c.  Eleme   ile Ayırma

Tanecik boyutları   farklı   olan    heterojen  katı-katı   karışımlar  

elek    yardımı ile ayrılabilir.

Kum  ve  çakıl   taşından   oluşan  karışımı    bileşenlerine   ayırmak için     uygun  bir  elek    kullanıla-

rak  eleme  yöntemi uygulanabilir.  Unu  yabancı    maddelerden ayırmak için     de  eleme  yöntemi 

kullanılır.

d.  Süzme   ile Ayırma

Bir  katının,   bir  sıvı    ya  da  bir     gaz     içinde heterojen   dağıl-

2) Katı–Sıvı Karışımlarının Ayrıştırılması

Bu tür karışımların ayrıştırılmasında da iki yöntem bulunmaktadır. Bu yöntemler-

den birisi, süspansiyon halinde bulunan karışımları tanecik büyüklüğü farkından

yararlanarak süzmeadı verilen yöntemle bileşenlerine ayırmadır. Örneğin günlük

hayatta makarnanın haşlanması sonrasında süzgeç yardımıyla sıcak suyun sü-

zülerek makarnadan ayrıştırılmasını hepimiz görmüşüzdür. Yine benzer şekilde

çay ocaklarında çay içerken süzgeç yardımıyla çay posalarının ayrıştırılması her-

kes tarafından bilinmektedir.

X, Y ve Z maddeleri farklı karışımları göstermektedir. Bu karışım-

lardan X homojen olup ayrımsal damıtma yöntemi ile ayrıştırılır-

ken, Y ve Z heterojen olup, Y süzme ile ayrıştırılmakta, Z ise

ayırma hunisi kullanılarak ayrıştırılmaktadır. Buna göre, X,Y ve Z

karışımlarını emülsiyon, süspansiyon ve çözelti olmalarına göre

sınıflandırınız.

✶ X; homojen olup ayrımsal damıtma yöntemine göre ayrıştığına

göre, birbiriyle karışabilen, kaynama noktaları birbirinden farklı

iki sıvıdan oluşmalıdır. Yani çözeltidir.

✶ Y; heterojen olup, süzme yöntemi ile ayrıştırılabildiğine göre,

katı–sıvı karışımı olup, çözünürlük farkı yardımıyla ayrıştırıl-

maktadır. Yani süspansiyondur.

✶ Z; heterojen olup, ayırma hunisi kullanılarak ayrıştığına göre,

birbiri içerisinde çözünmeyen ve yoğunlukları farklı iki sıvının

karışımından oluşmalıdır. Yani emülsiyondur.

Yukarıdaki tabloda verilen karışım türlerinin karşısına, ayırma hu-

nisi, süzme ve kristallendirme ile eşleşecek şekilde uygun ayırma

yöntemini karşısına yazınız.

✶ Homojen katı–sıvı karışımına örnek olarak şekerli suyu verecek

olursak, kristallendirme ile ayırma uygun yöntem olacaktır.

✶ Heterojen katı–sıvı karışımına örnek olarak kum–su karışımı

verilecek olursa, uygun ayırma yöntemi, süzme olacaktır.

✶ Heterojen sıvı–sıvı karışımına örnek olarak zeytinyağı–su ka-

rışımı verilecek olursa, ayırma hunisi kullanarak ayrıştırmak

uygun bir yöntem olacaktır.

Karışım Yöntem

Homojen katı–sıvı karışımı?

Heterojen katı–sıvı karışımı?

Naftalin–su karışımını süzerek ayırma yöntemi. Heterojen sıvı–sıvı karışımı?

Birbiri içerisinde çözünmeyen katı–sıvı heterojen

karışımlar bileşenlerine bu yöntemle ayrılır.

Makarnanın süzgeç yardımıyla ayrıştırılması

Heterojen kar›fl›m

Süspansiyon

(kat› – s›v›)

Naftalin

Su Süzülür

Naftalin

Su

288

Karışımlar

ÜNİTE –4

Makarnanın  süzgeç  

yardımıyla  ayrıştırılması

masıyla oluşan  karışımların    bileşenlerine   ayrıştırılmasında

süzme yöntemi   kullanılır. Örneğin,    çay,     bardağa    doldurulur-

ken  çayın  posasını    ayırma  sırasında,  makarnaların    pişirildik-

ten  sonra  kevgir  ile  süzülmesi  sırasında,  baraj   sularından  

içme    suyu    eldesinde   süzgeç  kullanılır.

Katı-gaz    karışımları da   süzme  ile  katı    taneciklerinden    

ayrılır.    Örneğin araçlardaki hava    filtresi,   tozlu   ortamda kul-

lanılan toz  maskesi,   fabrika bacalarına  konan   filtre   bir     tür    

süzme   olayıdır.

Katı–sıvı karışımlarının ayrıştırılma-

sında kullanılan diğer bir metot ise, santif-

rüjleme yöntemi ile ayrıştırılamayan

karışımların ayrıştırılmasında yararlanılan

diyaliz yöntemidir. Diyaliz,kolloit karışım-

ların gözenekli zardan geçebilmesi teme-

line dayanan çözümleme ve arıtma

yöntemidir. Bu yönteme göre çözücü mo-

lekülleri ve çözünen molekülleri yarı geçir-

gen bir zardan geçirilirken ortamda

bulunan daha büyük kolloidal tanecikler bu

zardan geçemezler. İnsan vücudunda böb-

rekler, koloidal bir karışım olan kanı temiz-

lerken bu yönteme benzer bir işlem

uygulamaktadırlar. Böbrekler normalde vü-

cutta biriken üre, kreatinin gibi toksik(ze-

hirli) maddelerin vücuttan uzaklaştırılmasını sağlarlar. Böbrek yetmezliği hastalarında bu

toksik maddeler vücutta birikerek hastaların ölümüne neden olurlar. Bu nedenle böbrek

yetmezliği hastalarına diyaliz işlemi uygulanmaktadır. Bu işlemde hastanın kanı diyaliz

makinesinden geçirilerek toksik maddeler kandan temizlenir ve temiz kan tekrar vücuda

verilir.

(çözücü)Su

yo€unlukluDüflük

s›v›

yo€unlukluYüksek

s›v›

Hücre zar›

ortamdan çok yo€un ortama do€ru s›v› akarYo€unluk eflitlenene kadar, az yo€un

Yukarıdaki tabloda verilen karışım örnekleri ve ayırma yöntemle-

rini birbirleriyle uygun olacak şekilde eşleştiriniz.

Karışım Yöntem

(a) Naftalin –su ( 1 ) Buharlaştırma

(b) Petrol ( 2 ) Yoğunlaştırma

(c) Hava ( 3 ) Ayrımsal damıtma

(d) Şeker –tuz ( 4 ) Ayrımsal kristallendirme

(e) Tuzlu su ( 5 ) Süzme

✶a ile 5 : Naftalin suda çözünemez ve suda asılı kalır. Bu ne-

denle süzme yöntemi ile ayrıştırılmalıdır.

✶b ile 3 : Petrol, yapısında, benzin, mazot, fuel oil, katran ve

uçak yakıtı gibi birçok maddeyi içermektedir. Bu maddeler ay-

rıştırılırken kaynama noktaları farkından yararlanılmaktadır. Bu

nedenle karışıma ayrımsal damıtma yöntemi uygulanmalıdır.

✶c ile 2 : Hava, bileşiminde azot, oksijen, karbondioksit gibi gaz

karışımını bulundurmaktadır. Karışım soğutulduğunda her bir

gaz farklı sıcaklıklarda sıvı hale geçer. Bu nedenle yoğunlaş-

tırma yöntemi kullanılmaktadır.

✶d ile 4 : Şeker ve tuz, her ikisi de suda çözünebilmektedir. Bu

nedenle bu iki katı ile yüksek sıcaklıkta hazırlanan doymuş ka-

rışım soğutularak, şeker ile tuzun ayrıştırılması sağlanır.

✶e ile 1 : Tuzlu su bir kaba konularak ısıtıldığında su buharlaşır-

ken tuz kapta kalır ve böylelikle karışım ayrıştırılmış olur.

Karışımlar

ÜNİTE –4

Çayın süzgeç yardımıyla süzülmesi

Diyaliz Makinesi

Çayın   süzgeç  ile süzülmesi

Diyaliz esnasında kanın toksik maddelerden ayrıştırılması işlemi

3. Katı–Gaz Karışımlarının Ayrıştırılması
   Fabrika bacalarından çıkan gazları içerisinde bulunan katı taneciklerden ayırmak
   için bacalarda gaz filtresi kullanılmakta böylelikle katı ile gaz madde birbirinden ayrıştı-
   rılmaktadır. Benzer şekildeki ayırma yöntemi otomobillerde kullanılmaktadır. Otomobil-
   lerde yer alan hava filtresi, havadaki tozu filtrelemektedir. Bu bölüme verilebilecek bir
   başka örnek de yangınlarda, biyolojik ve kimyasal zehirli gaz sızıntılarında kullanılan gaz
   maskeleridir. Bu maskeler yardımıyla havadaki zehirli gazlar ayrıştırılmaktadır.

I.Diyaliz

II.Aktarma

III.Süzme

IV.Dekantasyon

Yukarıda verilen ayırma yöntemlerinden kaç tanesi heterojen ka-

rışımların ayrıştırılmasında kullanılır?

Dört yöntem de heterojen karışımlarının ayrıştırılmasında kullanı-

lır. Diyaliz kanın temizlenmesinde kullanılır, kan heterojendir. Ak-

tarma ve dekantasyon katı–sıvı heterojen karışımlarının

ayrıştırılmasında kullanılır. Süzme de aynı şekilde katı–sıvı hete-

rojen karışımların ayrıştırılmasında kullanılmaktadır.

Diyaliz s›v›s› girifli

Diyalizatör

Yan geçirgendifüzyon zar›

Diyalizs›v›s›

ç›k›fl›

Pompa

Damardan gelen kan Heparin

Hava ay›rac›

Temizlenmiflkan

290

Karışımlar

ÜNİTE –4

DİYALİZİN İLKESİ

Su mo le kül le ri, çö zü nen mad de ler ve çö zün müş

iyon lar, memb ra nın (ör ne ğin bir sel lo fan fil mi) gö-

ze nek le rin den her iki yö ne de ge çe bi lir ler. Bu ge-

çi şin yö nü nü memb ra nın her iki ta ra fı na ge çe cek

olan ta ne cik le rin ba ğıl de ri şim le ri be lir ler. Fa kat

kol lo idal par ça cık lar memb ra nın gö ze nek le rin -

den ge çemez ler.

Otomobillerde motorda bulunan hava filtresi, ha-

vadaki tozları filtrelemektedir.

Hava    filtresi    arabalarda  havayı  toz ve  

diğer   taneciklerden   temizlemek  için    kullanılır

10.Ünite KARIŞIMLAR