Średniowieczny dwór prokuratora / komornika w Iławie 49
Seweryn Szczepański
Średniowieczny dwór prokuratora/komornika
w Iławie
Pierwsze informacje na temat lokacji miasta Iława pochodzą z odnowionego przywileju
komtura dzierzgońskiego Luthera von Braunschweig, wystawionego 11 czerwca 1317 roku.
Dowiadujemy się z treści przywołanego dokumentu, że poprzednik Luthera na komturstwie
dzierzgońskim Sieghard von Schwarzburg w 1305 roku miasto Iława (civitatem Ilaviam) „założył
od nowa” (de novo fundasset). Informację o akcji kolonizacyjnej inspirowanej przez Siegharda
von Schwarzburg potwierdza także kolejny dokument dotyczący Iławy z 1333 roku^1. Zagadkowe
wydaje się użyte stwierdzenie „de novo”. Czy miasto zostało w 1305 roku. założone od nowa
- jako pierwsza lokacja? Czy może w 1305 roku odnowiono lokację wcześniej już istniejące-
go miasta? A może pierwotny dokument i prawa w nim zawarte nie odpowiadały osadnikom
i konieczne było spisanie go na nowo na lepszych warunkach? Na te pytania trudno udzielić
jednoznacznej odpowiedzi^2.
Ostatnie prace wykopaliskowe prowadzone w rejonie ulicy Piotra Skargi zdają się potwier-
dzać fakt, że Iława nie powstała na „surowym korzeniu”, ale została lokowana w miejscu ist-
niejącej już osady przedmiejskiej. Również źródła pisane – nie wprost, ale pośrednio wskazują
na to, że osadnicy, którzy zamieszkiwali rejon lokowanej w 1305 roku Iławy mogli być zorgani-
zowani w pewną już funkcjonującą strukturę gospodarczą. Pierwszym pośrednim argumentem
za uznaniem istnienia osadnictwa w miejscu późniejszego miasta może być brak w odnowionym
dokumencie lokacyjnym z 1317 roku informacji o przynależnej zamieszkującym Iławę osadni-
kom wolniźnie. Niestety, nie jest to argument w pełni przekonujący. Od założenia miasta w 1305
roku do wydania odnowionego dokumentu lokacyjnego w 1317 roku, który częściowo potwier-
dzał treść pierwszego minęło przecież dwanaście lat. Okres zwolnienia osadników z podatków
(nawet jeżeli trwał 10 lat) mógł już najzwyczajniej minąć, więc po cóż miano by wspominać
o czymś, co już było nieaktualne? Drugi potencjalny argument za istnieniem przed 1305 roku
na miejscu Iławy jakiejś osady znajdujemy również w odnowionym dokumencie lokacyjnym
z 1317 roku. Otóż w opisie granic obszaru przynależnego miastu znajdujemy zapis, że dochodzi
ona do znajdującego się przy rzece (chodzi o Iławkę) młyna zakonnego (nostrum molendinum).
Jeżeli zatem przebieg granic Iławy powtórzono za pierwotnym dokumentem, zachowując do-
kładnie te same punkty charakterystyczne, które istniały w 1305 roku musielibyśmy przyjąć fakt
(^1) Preussische Urkundenbuch, Bd. 2 (1309–1335), Hrsg. M. Hein, E. Maschke, Königsberg 1939, nr 183, s. 125–126, nr 778,
s. 515–516. 2
G. Białuński, Zarys dziejów Iławy do 1525 r., w: Iława, Olsztyn 1999, s. 24. Autor opowiada się za nową lokacją miasta.