Średniowieczny dwór prokuratora / komornika w Iławie 57
ulec zniszczeniu w jednym z pożarów – jak uważano w 1651 lub 1686 roku i nie został już naj-
pewniej odbudowany.
Zostawiając na chwilę źródła kartograficzne oraz krótką wzmiankę z wykopalisk z początku
XX w., warto uwzględnić także dostępne nam źródła kronikarskie i dokumentowe. Na samym
początku zwróćmy uwagę na nowożytne źródła kronikarskie. Z poddanego analizie zbioru kilku
kronik wychodzi na jaw ciekawy fakt wymieniania w kontekście Iławy funkcjonującego wraz
z miastem „zamku”. I tak XVI- wieczny kronikarz Simon Grunau w zamieszczonym w swojej
„Kronice pruskiej” katalogu miast i zamków Pomezanii pisał: Deutzeilaw statt und slos gebautt
im jor 1328^21. Czy wskazanie 1328 roku. to lapsus językowy lub niewiedza Grunaua (wobec
faktu, że Iława lokowana była w 1305 roku), czy też owa data dotyczyła wzniesienia „zamku”?
- odpowiedzi na to pytanie poszukamy w dalszej części tekstu. Tak czy inaczej omyłkę Gru-
naua wobec daty lokacji „miasta” – nie budowy „zamku”, zauważył już w 1876 roku wydaw-
ca jego kroniki Max Perlbach^22. Warto natomiast zwrócić uwagę, że inny kronikarz – Caspar
Hennenberger w 1584 roku w kontekście Iławy pisał o Schlossein und Stadt^23. Ów „zameczek”
występuje znów w powiązaniu z miastem Iława także później. Za XVI-wiecznymi kronikarzami
informacje o „mieście i zamku” Teutsch Eylau/Gilavva niemalże dosłownie powtórzył w 1684
roku Christoph Hartknoch. Wcześniej (1652 roku) o pomezańskim miasteczku Iławie, w którym
znajduje się „zamek” pisał Martin Zeiller^24. Choć w XVIII stuleciu w oparciu o powyższe prze-
kazy zaczęto wskazywać na konieczność odróżnienia miasta Deutsch Eylau od Preussisch Eylau
(obecny Bagatrionowsk), identyfikując wzniesiony w 1328 roku zamek z tym drugim, to nadal
nie negowano samego istnienia „starego” zamku w Iławie (Deutsch Eylau)^25 , a nawet uważano
go za starszy niż samo miasto, bo pochodzący z końca XIII, względnie pierwszych lat XIV w.^26.
Nie podejmowano dyskusji nad kwestią jego lokalizacji. Głównymi źródłami wiedzy na te-
mat „zamku” w Iławie były bowiem przede wszystkim kroniki Grunaua i Hennenbergera. Cie-
kawe jest natomiast sprawozdanie Johanna Friedricha Goldbecka, który w latach 80-tych XVIII
wieku, wizytując Iławę zanotował, że: na „wielkim placu zamkowym” nadal daje się zauważyć
(^21) Simons Grunau’s preussische Chronik, hrsg. von Max Perlbach, Rudolf Philippi und Paul Wagner, Bd. I, Leipzig 1876, s. 42.
(^22) Ibidem, s. 42.
(^23) Podobnie pisał o Miłakowie i Olsztynku: Caspar Hennenberger, Kurtze und warhafftige Beschreibung des Landes zu
Preussen, Königsberg 1584, s. 30. 24
Christoph Hartknoch, Alt und Neues Preussen: Oder Preussischer Historien zwey Theile, Leipzig 1684, s. 441; Martin
Zeiller, Topographia Prussiae et Pomerelliae: das ist Beschreibung der vornehmsten Städte und Oerther in Preussen und
Pomerellen, Franckfurt am Mayn 1652, s. 24: „Zwey Städtlein in Preussen/deren eine Preusch Eylau/und das ander Teutsch
Eylau gennant wird. Jenes liegt nahend Zinten in Natangen; dieses/so ein Schloß hat/in Pomesanien“. 25
Anton Friedrich BÜsching, Neue Erdbeschreibung: des ersten Theils zweyter Band welcher das ganze russische Reich,
Preußen, Polen, Hungarn, und die europäische Türken, mit den dazu gehörigen und einverleibten Lindern, enthalt, Bohn
1760, s. 894, 901; idem, Grosse Erdbeschreibung: zweiter Band, Troppau 1786, s. 344, 358. Ü
(^26) Georg Adalbert von MÜlverstedt, „Die Beamten und Konventsmitglieder in den Verwaltungsbezirken des Deutschen
Ordens innerhalb des Oberländischen Kreises“, „Oberländische Geschichts-blätter, Königsberg“, 2, 1900, s. 52. Na początku
XIX w. pojawiały się także nieprawdziwe nota bene informacje, jak choćby ta podana przez profesora historii w króle-
wieckiej Artillerie-Akademie Ludwiga von Baczko (Ludwig von Baczko, Handbuch der Geschichte, Erdbeschreibung
und Statistik Preussens, Königsberg-Leipzig 1802, s. 55) o tym, że obecnie niezachowany zamek wybudowano w 1328 r.,
miasto zaś w 1378 r.