izlerinden bile kurtardı.”(6)
Ziya Gökalp'a "geç ve güç” ısınan Atatürk'ün, onun erken
ölümü karşısında duyduğu üzüntüyü, eşine çektiği telgrafta
görmek olasıdır. (7) Ne var ki, kurucuları arasında Ziya
Gökalp'la birlikte Hamdullah Suphi'nin de bulunduğu Türk
ocaklarını (1913), "Türkiye'de İkinci Meşrutiyetten sonra
gelişen Türkçülük hareketleri sırasında kurulan milliyetçi
anlayışa bağlı kültür derneği”ni "siyasî bir kimlik alabileceği
endişesiyle” 1931 yılında kapatan da Atatürk yönetimi
olmuştur. (8) Kemalizmin dünya görüşünü halka yayma
görevi halkevlerine ve odalarına verilmiştir.
Atatürk-Ziya Gökalp ilişkilerini böylece ortaya koyduktan
sonra, Türk devriminin "İdeolog”u sorununa geçebiliriz.
Ayrıntıları bir yana bırakacak olursak, bu konudaki değişik
görüşlerden bazıları şu noktalarda toplanabilir:
- Kemalizm hareketinin tarihinin 19 mayıs 1919'dan önceye
alınamayacağl görüşünde olan Tekin Alp'a göre, " .. haddi
zatında çok takdire lâyık olan bu hareketin (Gökalp'ın
yarattığı Türkçülük hareketi) , Kemalizm'le hiç bir müna-
sebeti, bir benzerliği yoktur" (9) (1936). - Ziya Gökalp'ın bazı görüşlerini Atatürk devrimi açısından
"eski ve aykırı” bulan Saffet Ürfi Betin, devrimin siyasal
yanı ve ulusal kurtuluş bilincini hazırlamakta Gökalp'ın
belirişini ve eserlerini devrimin "müjdecisi” saysa da
bütünüyle onu yetersiz bulur: " .. Atatürk İnkılâbı onun sis-
temini de, görüşünü de birdenbire çok arkada bırakan bir
şey oldu. Ziya Gökalp bu İnkılâp için, eski prensipleriyle,
yetmeyecekti” (10) (1951). - Dr. Ercümend Kuran, "Gökalp'ın fikirlerinin Atatürk inkılâbı
üzerinde oldukça kuvvetli bir tesir icra ettiği” kanısındadır.
Atatürk'ün kişiliğinden ve başka etkilerden ileri gelen