Yesevî’nin kısa bir sürede bu denli etkili ve başarılı
olmasının altında bazı saikler vardır. Her şeyden önce
Yesevî, halka anladığı bir lisan ve alışmış olduğu edebi
şekillerde hitap ediyordu. Diğer bir husus, İslamiyet
dairesine yeni giren ve felsefi fikirlerin inceliklerinden
henüz bir şey anlamayan halka basit ve sade bir yöntemle,
dini, ahlaki ve insani esasları telkin ediyordu. Bütün bunları
hoşgörü ve sevgi diliyle yapması başarısını bir kat daha
artırmıştı. (Köprülü 1991: 115).
İslam’ın insan tasavvurunda yer alan insan-ı Kâmil idesi,
Yesevî düşüncesinin de temelini oluşturur. İnsanın amacı ve
yaratılış gayesi Hakk’ı tanımak ve O’na kavuşmaktır. Bu
amacı Yesevî “Hak Olmak” tabiriyle açıklamaktadır. İnsanın
olgunluğa ulaşması ile Hakikate ulaşması aynı anda gerçek-
leşir. Yesevî için Hakk’a ulaşmak, kendini bilme manalarına
gelir. Hakk’a ulaşmakla kendini bilmek, olgunluğu amaç
edinen insanın ilâhî aşkı ile mümkün olmaktadır. Burada
Yesevî, hakikati tanımanın kriterleri olarak “Kendini bil” ve
“Ölmeden önce öl” anlayışını sunmaktadır (Kenjatay 2003:
171).
Yesevî “Divan-ı Hikmet”, “Mir’âtü’l Kulûb” ve “Fakrnâme”
gibi eserlerinde bu yolda ilerlemenin yöntemlerini, klasik
tasavvuf literatüründe sıkça formüle edilen şeriat, tarikat,
mârifet ve hakikat makamlarıyla ifade etmiştir. Bu makam-
larda insana sevgiyle ve güzel ahlak ile yaklaşmayı telkin
eden unsurlar bulunmaktadır. Bu unsurlar insanlara
yumuşak konuşmak ve yaklaşmak, insana hizmet etmek,
insandan gelen eza ve cefaya tahammül etmek, hiç kimseyi
incitmemek, fakirleri sevmek ve yardım etmek, hoşgörülü
ve alçak gönüllü olmak şeklinde tezahür eder (Eraslan
2016: 52).
Yesevî’de insan sevgisi genel ve bütün bir anlam taşır.
Zaman ile mekânı, insan ile evreni, metafizik bir bütünlük
53