met sal manassen achterom kijken

bestelling deed. Hoe blij ook met de herwonnen klant, men liet niets merken en besteedde nog meer extra zorg
aan het bestelde.
Het duurdere vakkundige personeel was slachtoffer in de strijd. Om het hoofd beter boven water te houden
werden getrouwde bedienden ontslagen en vervangen door fietsjongens die voor een paar rijksdaalders voor het
uitzoeken waren. De baas liep zelf een stapje harder en leerde de jongens de kneepjes van het grovere voorwerk.
De hele dag zag je ze met grote transportfietsen door de stad rijden, soms met 1 bestelling erin, om maar te tonen
hoe druk men was. Een bepaald soort klanten maakte daar ook misbruik van. Hoe vaak zou zo'n jongen toen naar
het andere eind van de stad of naar een dorp zijn gereden voor een futiliteit?
Toch bood dat ontslag aan getrouwde vakmensen weinig soelaas. De flinksten onder hen begonnen voor zichzelf
en wierven hun klanten... onder die van hun oude werkgever! Voor jezelf beginnen was in die tijd een koud kunstje.
Er was wat lef nodig, een paar gespaarde centen en eigenaren van lege winkelpanden waren happig genoeg om
die voordelig te verhuren en zelfs bereid de verbouwing tot slagerij te financieren. Werkloze bouwvakkers deden
dat graag (soms stiekem) voor een schijntje. Om een inventaris te leveren stonden leveranciers in de rij, op
afbetaling meestal. Nieuw maar ook wel afkomstig van een mislukte onderneming. De hele handel was er eentje
van "op hoop van zegen". Veel nieuwe winkelzaken gingen in no time open. Soms nog sneller weer dicht. Faillisse-
menten aan de orde van de dag. En in alle takken van bedrijf.
Zoiets kon natuurlijk niet doorgaan. De ondergang van enige bedrijven sleepte toeleverende bedrijven mee: een
sneeuwbaleffect. Op aandrang van de georganiseerde middenstand kwam de Vestigingswet Middenstandsbedrijven
tot stand. Die werd op 1 januari 1937 van kracht voor slagersbedrijven.
Omdat ik als slager het beste op de hoogte ben van hetgeen daar plaatsvond in de crisisjaren kan ik daarover
ook het ruimste schrijven. Het meeste echter is op de hele middenstand van toepassing. Vanzelfsprekend bleef
men niet zo bij de pakken neerzitten als wel eens gedacht wordt. Door de al dreigende wereldoorlog nam het aantal
werklozen langzaam af. In 1938 en 1939 kon weer van een opleving worden gesproken. Met de eerste oorlogsjaren
mee is het voor de hele middenstand lang niet zo slecht geweest als vaak wordt beweerd. Het ernstigste van de
oorlogstijd kwam pas toen de enorme aangelegde voorraden die in Nederland waren opgeslagen opraakten. Dat
werd versneld doordat de bezetters de meeste goederen naar Duitsland lieten "exporteren" en import van overzee
weinig of niet de havens binnenkwam. Toen holde de economie hard achteruit en vierde de zwarthandel hoogtij.
Heel schoorvoetend kwam de economie na 1945 -na het puinruimen- voetje voor voetje op gang. Veel moest
eerst hersteld of vernieuwd worden... maar de lust ertoe was aanwezig en er werd met zijn allen de schouders
onder gezet. De arbeiders hadden ineens werk genoeg, al moesten ze accepteren dat de lonen vooralsnog op een
laag pitje bleven. Met overheidssteun werden de noodzakelijke levensbehoeften goedkoop gehouden en uiterst
langzaam zijn de lonen gestegen. Een langdurige werkgelegenheid voor de meesten was het gevolg van dit beleid.
Er is natuurlijk over die naoorlogse tijd veel interessants te schrijven. Ik heb me beperkt tot het beschrijven
van de tijd daarvoor. Wie uit die verhalen meent te moeten opmaken dat het een en al misère was vergist zich
schromelijk. Het leven met zijn grote en kleine vreugden, mogelijkheden en moeilijkheden ging gewoon door. Er
werd heus wel gefeest, gelachen en genoten van de vele goede dingen die het leven ook geeft, al kon niet iedereen
kopen wat we nu als vanzelfsprekend aanvaarden.