4. Helio Oiticica
_____
Hélio Oiticica (Rio de Janeiro, 26 juli 1937 – aldaar, 22 maart 1980) was een Braziliaanse schilder,
beeldhouwer, installatie- en performancekunstenaar. Hij wordt gezien als één van de leidende
moderne kunstenaars in Latijns-Amerika.
Leven en werk
Oiticica werd, evenals zijn beide broers, thuis door zijn beide ouders opgeleid en in aanraking
gebracht met de moderne kunst. Hij werd opgevoed in een intellectueel liberaal -anarchistisch
milieu. Zijn vader was entomoloog, fotograaf, wiskundige en technicus en zijn opa een bekende
taalkundige die onder andere een anarchistische krant uitgaf.
Dankzij een beurs in 1947 van de Guggenheim Foundation voor zijn vader, verbleef het gezin tot
195 0 in Washington D.C., waar Oiticica musea en galerieën bezocht. In 1953 vond in São Paulo de
Biënnale van São Paulo plaats, waar hij kennisnam van het werk van kunstenaars als Paul Klee,
Alexander Calder, Piet Mondriaan en Pablo Picasso. Het jaar daarop ging hij in de leer bij de schilder
Ivan Serpa aan het Museu de Arte Moderna do Rio de Janeiro. Met Serpa en Franz Weissmann was
hij lid van de constructivistische kunstenaarsgroepering Grupo Frento. Zijn geometrisch-abstracte
werk stond onder invloed van de Europese stromingen Art Concret en De Stijl en de kunstenaars
Mondriaan, Klee en Kazimir Malevitsj. In 1959 was hij met onder anderen Amílcar de Castro en
Weissmann oprichter van een groepering voor "Neo-concrete" kunst, de Grupo Neoconcreto, die
bestond van 1959 tot 1961.
In 1965 nam Oiticica met onder anderen Josef Albers, Constantin Brâncuşi en Marcel Duchamp deel
aan de expositie Soundings Two in de Signals Gallery in Londen. In 1969 had hij een solo-expositie in
de Londense Whitechapel Art Gallery en was hij artist in residence aan de Sussex University in
Brighton. Oiticica woonde van 1970 tot 1978, gedurende de militaire dictatuur van Brazilië, in New
York. In 1970 was hij een van de deelnemers aan de expositie Information in het Museum of Modern
Art in New York.
Hij keerde in 1978 weer terug naar Brazilië en overleed in 1980 in Rio de Janeiro aan een beroerte. In
2007 werd een grote overzichtstentoonstelling gewijd aan zijn werk in de Londense Tate Modern, die
daarna ook was te zien in het Museum of Fine Arts in Houston.
Het werk van Oiticica is gebaseerd op drie pijlers: abstractie, participatie en conceptueel denken. Het
is geworteld in de Europese “Concrete kunst”, een term die voor het eerst door Theo van Doesburg is
gebruikt in relatie tot de Stijl en Bauhaus.
Enkele decennia voordat Oiticica zich manifesteerde hebben Theo van Doesburg en later Max Bill
gepoogd om de Concrete kunst (waaronder De Stijl) ingang te doen vinden in Latijns-Amerika. De
hierboven genoemde Grupo Frente, een kunstenaarsgroepering waar Oiticica lid van werd, omarmde
de invloeden daarvan eerst maar zette zich hier later tegen af onder de argumenten dat het te
formeel, te rationeel en te abstract werd bevonden. Bovendien werd de concrete kunst als te
koloniaal gezien. De groep ontwikkelde op basis van een links-theoretisch manifest een stroming die
zij Neo-Concretisme noemden in een nieuwe “Grupo Neoconcreto”.