50
istnienia młyna już w 1305 roku. Czyli obsługiwałby on potrzeby ludności wówczas obszar ten
zamieszkującej. Niestety, mimo, iż wiemy z licznych dokumentów tego czasu, że te same punkty
graniczne powtarzano w kolejnych opisach granic na przestrzeni nawet 100 lat, to w przypadku
Iławy nie możemy mieć pewności, czy młyn ów nie pojawił się w okresie między 1305 a 1317
rokiem^3. Mocniejsze są zatem źródła archeologiczne pozyskane z samej Iławy potwierdzające
istnienie na jej obszarze osadnictwa sprzed 1305 roku wydobyte z okolicy ul. Piotra Skargi.
Inne nieliczne fragmenty ceramiki pozyskane przy okazji prac wykopaliskowych w 1999 roku
z rogu ulic Niepodległości i Kazimierza Jagiellończyka są przemieszane i pozbawione kontekstu
stratygraficznego i choć niektóre jej fragmenty datowano na XIII wiek, to trudno mieć pewność,
czy rzeczywiście pochodzą one z okresu przedlokacyjnego^4.
Jeszcze innych argumentów za przedlokacyjnym osadnictwem w okolicy Iławy dostarczają
nam relikty mostu odkryte między wyspą Wielka Żuława a obecnym półwyspem Krzywy (Żabi)
Róg. Był on zapewne częścią szlaku komunikacyjnego łączącego gród (z przełomu XIII/XIV
wieku) znajdujący się na Wielkiej Żuławie z drogą prowadzącą przez wspomniany półwysep,
kierującą się dalej wzdłuż zachodniego brzegu Jezioraka w kierunku Jerzwałdu – Przezmar-
ka – Dzierzgonia. Pozyskany podczas badań podwodnych materiał w postaci pali mostowych
wydatowano metodą dendrochronologiczną na lata 1268/1269 roku^5. W 2016 roku. w nieda-
lekiej odległości od przeprawy przypadkowo został też odkryty topór wczesnośredniowieczny
datowany na XI-XIII w.
Ważna jest także sama nazwa Iławy, którą w źródłach dokumentowych zapisywano w róż-
norakich wariantach: Ylavia/Ylawia (1317), Ylaw (1333), Ylau (1338), Ilow (1421), Gilawa
(ok. 1454), Eylaw (1468). Dawniej badacze uznawali toponim ów za źródłowo polski, wywo-
dzący się od iłu – „rodzaju gliny”^6. Etymologicznie nazwa ta odpowiada jednak pruskiemu
słowu īlā – „szydło”, ale też ogólnie odnosiła się co czegoś „długiego”, „ostrego”, „wrzynającego
się”^7. Brzmiąca z pruska nazwa Iławy jako Ilau ma najbliższą geograficznie analogię do jeziora
Ilantz – Iławskiego/Długiego/Daule, tej samej etymologii doszukiwać się można w nazwie rzeki
Iławki, która jednakże jest stosunkowo późna, ale w średniowieczu mogła być identyczna z nazwą
jeziora, z którego nota bene wypływa. Możemy zatem wysunąć dwie hipotezy dotyczące nazwy
Iławy. Pierwsza to pochodzenie jej od rzeki Iławki (z bałtyckim rdzeniem īlā), nad którą miasto
się znajdowało. Druga hipoteza to pochodzenie nazwy od słowa īlā, ale kojarzonym z „ostrym”,
„wrzynającym się” w akwen jeziora Jeziorak półwyspem, na którym lokowano miasto. Warunki
przyrodnicze dla założenia najwcześniejszej osady niejako sytuują ją bezpośrednio w miejscu
półwyspu (dawna ulica Rybacka) gdzie wody Jezioraka wpływają do rzeki Iławki. Dziś stoją
tam nowoczesne apartamentowce, przez lata – co najmniej od XVII wieku znajdowało się tam
(^3) K.J. Kaufmann, Geschichte der Stadt Deutsch Eylau, Danzig 1905, s. 12.
(^4) U. Kobylińska, Średniowieczna ceramika i inne zabytki archeologiczne z wykopalisk w Iławie w 1999 roku, Warmińsko-
-Mazurski Biuletyn Konserwatorski, 1999, R. I, s. 19–46. 5
M. Popek, A. Pydyn, R. Solecki, P. Stencel, Przeprawa mostowa na wyspę Wielka Żuława na jeziorze Jeziorak, w: Grodziska
Warmii i Mazur. Stan wiedzy i perspektywy badawcze, red. Z. Kobyliński, Seria Archaeologica Hereditas II, Warszawa-
-Zielona Góra 2013, s. 373–380. 6
E. Martuszewski, Iława. Z dziejów miasta i powiatu, Olsztyn 1972, s. 192; S. Rospond, Słownik etymologiczny miast i gmin
PRL, Warszawa-Wrocław 1984, s. 112–113. 7
Szeroko na ten temat V. Mažiulis, Prūsų kalbos etimologijos žodynas, T. II, Vilnius 1993, s. 24–25.