58
jakieś „pozostałości piwnic.”^27. Tu niewątpliwie mamy pierwszą informację o pozostałości jakiejś
ważnej budowli, którą w domyśle identyfikować możemy z tą odkrytą w 1907 roku.
W kontekście Iławy po raz pierwszy informacje dotyczące dworu pojawiają się w datacji
dokumentu komtura Ostródy Hansa von Schonefeld z 13 sierpnia 1404 roku (wtorek po świę-
tym Wawrzyńcu), który został wystawiony in unserm Hofe zu Ylau – czyli na dworze zakon-
nym w Iławie. W pochodzącym z 11 listopada 1407 roku wykazie inwentarzowym komornictw
wchodzących w skład komturstwa ostródzkiego w stosunku do Iławy występuje określenie Hus^28.
Natomiast w protokole wizytacyjnym komturstwa ostródzkiego z 31 października 1438 roku
Ostróda i Działdowo występują jako Haws, zaś przy Iławie, choć wymienionej zaraz po dworze
w Morlinach, podobnie jak w przypadku Gruenhoff i Wierzbicy nie zaznaczono, czy chodzi
tu o Haws czy Hoff^29. Wyraźne rozdzielenie mamy natomiast w inwentarzach zamków i dworów
sporządzonych 17 czerwca 1449 roku., gdzie rzeczywiste zamki w Ostródzie, Nidzicy i Dział-
dowie występują jako Husz, zaś wobec Iławy, Wierzbicy, Gruenhoff i Nowego Dworu używano
konsekwentnie określenia Hoff^30. Pewną komplikację może wprowadzić zapis w inwentarzu
z 13 kwietnia 1410 roku gdzie wobec Olsztynka, Nidzicy, Działdowa oraz Ostródy, a także m.in.
Iławy pojawia się określenie Hoff^31. Wiadomym jednak jest, że mogło tu chodzić nie tyle o jakieś
uproszczenie, ale o przynależne do zamków w Olsztynku, Nidzicy, Działdowie i Ostródzie dwory,
które rzeczywiście funkcjonowały wraz z folwarkami lub też same folwarki określane w źródłach
jako Hoffe^32. Można zatem przyjąć, jak sugerował Karl Josef Kaufmann, że Zakon w sporządza-
nych inwentarzach zazwyczaj był konsekwentny w używaniu swej terminologii i Hus oznaczało
zamek – „Dom zakonny“, zaś Hoff mniejszego rodzaju założenie typu dworskiego – jakie właśnie
miało znajdować się według niego w Iławie lub ogólnie folwark^33.
Z danych gospodarczych z 1437 roku wiemy, że w komornictwie iławskim znajdowały się
dwa młyny, z czego właścicielem jednego był iławski Hoff – „dwór”^34. Tu, na poddaszu według
spisu inwentarza z 12 marca 1392 roku, znajdować się miało 185 łasztów^35 żyta, 4250 korców^36
owsa oraz 8 ½ łaszta i 14 korców pszenicy. Przy czym z żywego inwentarza doliczono się 9 krów,
29 owiec, 7 świń i 2 konie pruskie typu sweiks^37. W 1438 roku spichrze były znacznie uboższe. Jak
wykazuje inwentarz dworu z tegoż roku, na poddaszu znajdowało się 11 łasztów i 12 korców żyta
oraz 70 korców słodu. W inwentarz wliczały się także 3 konie (pruskie typu sweiks) i 4 krowy.
W izbie komturskiej (in der kompthurs kamer) znajdowała się pierzyna, a w piwnicach stało 10
(^27) Johann Friedrich Goldbeck, Volständige Topographie des Königreichs Preussen. Zweiter Teil welcher die Topographie
von West-Preussen enthält, Marienwerder 1789, s. 9. 28
29 Das grosse Ämterbuch des Deutschen Ordens (dalej: GÄB), hrsg. von. Walther Ziesmer, Wiesbaden 1968, s. 321.
30 GÄB, s. 332–334.
31 GÄB, s. 337–340.
GÄB, s. 326.
(^32) GÄB, s. 340–341. Szerzej na ten temat: Jan Gancewski, Folwarki państwa zakonu krzyżackiego w Prusach w latach
1466–1525: Struktura – produkcja – przemiany – reformy – znaczenie, Olsztyn 2012. 33
Kaufmann, op. cit., s. 6–7. Na temat terminologii stosowanej w źródłach krzyżackich na określenie zamku por. też: Sła-
womir Jóźwiak, Janusz Trupinda, Krzyżackie zamki komturskie w Prusach. Topografia i układ przestrzenny na podstawie
średniowiecznych źródeł pisanych, Toruń 2012, s. 66.
(^34) Das grosse Zinsbuch des Deutschen Ritterordens (1414–1438) (dalej: GZB), hrsg. von. Peter G. Thielen, Marburg 1958,
s. 80 (232). Informacja dotyczy młyna na rzece Iławce, wspomnianego już w dokumencie lokacyjnym Iławy z 1305 r. 35
36 Łaszt = 3300 litrów ziarna.
37 Korzec (też szefel) = 54,97 litra ziarna.
GÄB, s. 320.