78
- XIX wieku. Za jej przyczyną pomniejsze
południowe tranzytowe szlaki komunikacyjne,
wiodące do Lubawy (obecna ul. Wojska Polskie-
go) i Nowego Miasta Lubawskiego (tzw. Jamiel-
nicker Weg, obecna ul. 1 Maja) stały się osiami
powstawania nowoczesnego miasta. W dużym
stopniu dynamika tego procesu odbywała się
przez rozwój garnizonu wojskowego i budowę
kompleksów koszarowych wraz z infrastrukturą
aprowizacyjną.
W 1926 roku wzorem wielu innych miast
niemieckich, w Iławie przygotowano plan roz-
woju miasta, w tym plan zagospodarowania
przestrzennego. Poza typowym dla tego rodza-
ju niemieckich dokumentów planistycznych
ramowym podejściem do problematyki progra-
mowania rozwoju przestrzennego miast, zwraca
uwagę koncepcja rozplanowania funkcji. Histo-
ryczne centrum miasta w granicach wczesnono-
wożytnych (por. ryc. 4), czyli do skrzyżowania
obecnych ulic Niepodległości i Jagiellończyka,
miało mieć przede wszystkim funkcje handlo-
wo-usługowe, ale już w strefie wspomnianego
skrzyżowania koncepcja zakładała płynne przej-
ście do funkcji mieszanych: funkcje handlowo-
-usługowe łączą się tu harmonijnie z funkcjami
mieszkalnymi. Te ostatnie rozwijają się w bezko-
lizyjnym obszarze doliny Iławki (oś obecnej uli-
cy Kościuszki) i na „wyspie” wydzielonej od po-
łudniowego zachodu naturalną doliną (dzisiejsze
działki koło Osiedla Podleśnego), od północne-
go wschodu zaś obecną ulicą Wojska Polskiego
- nową osią rozwoju urbanistycznego, mającą
powiązać miasto z dworcem kolejowym. Zapla-
nowane wzdłuż tej ulicy funkcje handlowo-usłu-
gowe miały jej nadać charakter gospodarczego
pasażu miejskiego, miejskiej arterii o istotnym znaczeniu społeczno-ekonomicznym. Wnętrze
„wyspy” zaplanowano jako strefę mieszkalną w otulinie terenów zielonych i z zapleczem ogrod-
niczym. Dodatkowa linia kolejowa okalająca teren miasta od południa i zachodu miała domykać
obszar zainwestowania. Trudno orzec, czy plan w takiej postaci zostałby zrealizowany, gdyby
Ryc. 5. Plan zagospodarowania Iławy z 1926 roku;
kolor czarny: zabudowa handlowo-usługowa/
rzemieślnicza, kolor ciemnobrązowy: zabudowa
mieszkaniowa, kolor jasnobrązowy: zabudowa
mieszkaniowa z zapleczem ogrodniczym, kolor
szary: zabudowa przemysłowa, kolor zielony: tere-
ny zielone i leśne, kolor bordowy: tereny kolejowe;
w tym ostatnim zakresie zwraca uwagę planowa-
ny szlak kolejowy poprowadzony nad dzisiejszy-
mi działkami koło Osiedla Podleśnego, z dużym
składem magazynowym za wieżą ciśnień przy ul. 1
Maja (źródło: archiwum Wojewódzkiego Urzędu
Ochrony Zabytków w Olsztynie).