vooruitgang van de maatschappij. Maar intussen merken we wel wat het
onbedoelde gevolg is van het beschikken over een nuttige manier om
economische vooruitgang te meten. Doordat er geen ander meetinstrument
bestaat waarover consensus bestaat, is dit maatgevend geworden om de
vooruitgang van de maatschappij te waarderen. Waarom?
Het eenvoudige antwoord is dat het ons, in elk geval in het begin, liet weten
hoe goed onze maatschappijen het deden. Door te focussen op het bbp konden
economen de enorme, verlammende problemen van schaarste oplossen waardoor
mensen werden geplaagd vanaf het moment dat ze voor het eerst complexe
samenlevingen vormden. Dus als je kijkt naar het oplossen van het probleem van
schaarste – wat toevallig ook het doel is van het vak economie – betekende een
stijging van het bbp vooruitgang, vooral het bbp per hoofd van de bevolking.
Bovendien vergroot een stijging van het bbp per hoofd van de bevolking hetwelzijn^8 , tot een bepaald niveau. Dus tot dat punt betekent een stijging van het
bbp per hoofd van de bevolking inderdaad vooruitgang, maar daar voorbij – en
onderzoek wijst uit dat dit punt ligt bij een jaarinkomen rond $ 75.000 of €
70.000 – is het effect veel kleiner. Velen – onder wie econoom Richard Easterlin,
of de beroemdste Australische welzijnswetenschapper Bob Cummins – denken
dat dit punt jaren geleden al is bereikt. Cummins: ‘Volwassen markten zijn
enkele decennia geleden al aangekomen op het punt waarop er geen voordeel
meer viel te halen uit het vergroten van materiële rijkdom, wat de meeste burgers
betreft, tenminste. Toenemende rijkdom heeft niet geholpen mensen in Amerika,
Australië en Groot-Brittannië gelukkiger te maken.’
Het bbp is nog om twee andere redenen de norm geworden voor
vooruitgang. Het is relatief gemakkelijk te tellen en het is eenvoudig. Om te
begrijpen waarom dat zo bepalend is, geef ik hier twee inzichten uit de sociale
wetenschappen ter overweging, genaamd ‘de zoektocht van de dronkaard’ en
‘substitutie’.
De zoektocht van de dronkaard, die ook wel streetlight bias wordt genoemd,
is voor het eerst beschreven door de filosoof Abraham Kaplan. In zijn boek The
Conduct of Enquiry uit 1964 vertelde Kaplan het verhaal van een dronkaard die
onder een straatlantaarn zocht naar zijn sleutels die hij ergens anders had laten
vallen. Toen hem werd gevraagd waarom hij daar keek en niet op de plek waar
hij ze had laten vallen, zei hij: ‘Hier is het lichter.’ Is het meten van het bbp als
de dronkaard die zijn sleutels zoekt? Meet het werkelijk wat belangrijk voor ons
is? Of kijken we gewoon daar waar het lichter is?