geloven in beter. En als ‘vooruitgang’ en ‘beter’ zó belangrijk voor ons zijn, dan
moeten we ook helder voor ogen hebben wat ‘beter’ echt betekent, en welk soort
‘vooruitgang’ we willen.
Vanuit dat voordeel – met auto’s, telefoons en zeeppoeders die met elke
volgende generatie weer zijn verbeterd, nu we het soort airconditioning,
vliegverkeer en zelfs luchthavens hebben waar onze voorouders alleen maar van
konden dromen – vanuit die gunstige positie lijkt dit idee zó voor de hand te
liggen dat het de moeite van het noemen eigenlijk niet waard is.
De tweede reden waarom ik deze sleetse kijk op vooruitgang – progressie –
noem is omdat als we die blind volgen, we het spoor bijster kunnen raken.
Vooruitgang of progressie (een woord dat is gevormd uit het Latijnse ‘pro’ –
vooruit – en ‘gressere’ – stappen) is een overgesimplificeerd model voor de
manier waarop de maatschappij verandert – omdat verandering niet
noodzakelijkerwijs lineair verloopt, en een verandering niet altijd positief is. De
maatschappij gaat niet altijd in een rechte lijn de heuvel op. In plaats daarvan
komen we soms vast te zitten en blijven we op hetzelfde niveau. Op andere
momenten, net als in het spel Slangen-en-Ladders, klauteren we omhoog of
glibberen we snel terug.
Sta bijvoorbeeld maar eens stil bij het stoppen/doorgaanverhaal van de auto.
Toen deze machine werd uitgevonden, maakten we eerst een grote sprong
vooruit. Toen de massaproductie in de eerste jaren van de twintigste eeuw zorgde
voor lagere kosten en het voor miljoenen mensen mogelijk werd een auto te
bezitten, volgde er weer zo’n sprong. Maar vanaf dat moment tot op heden heeft
de auto alleen maar wat rondgetoerd. Er kwamen periodiek wat verbeteringen –
nu eens een paar procent zuiniger, dan eens wat nieuwe sensoren. Maar de
basisvorm is nauwelijks veranderd, evenmin als de basiselementen onder de
motorkap. Dát heeft op de lange duur geleid tot het soort probleem dat eigenlijk
een stap terug is. Benzineslurpende auto’s klonken altijd gulzig, machtig en
goed. Nu klinken ze als niet meer dan oude barrels die vervuiling en
klimaatverandering veroorzaken. Maar het mooie is dat we misschien toch weer
een sprong vooruit gaan maken, nu een nieuw tijdperk van postbenzinemotoren
en zelfrijdende auto’s steeds reëler wordt.
Vooruitgang is trouwens meestal niet alleen een kwestie van voorof achteruit.
Vaak heeft het meer iets van een dans, zoals schooljongens in een discotheek een
side-to-sideshuffle doen. Of van het soort quickquick-slow-, links-en-rechts-,
heen-en-weerpassen die ballroomdansers maken. Hoe zou je anders bijvoorbeeld