84 Menkul Kıymet Yatırımları
Yaşamın İçinden
Bundan yıllar önce ekonomi alanında kariyer yapan Richard
Thaler adlı genç bir akademisyen ile bir arkadaşı, görüş me-
safesinin neredeyse sıfır olduğu bir kar fırtınası sırasında,
Rochester, New York’ta araba kullanarak bir basketbol maçı-
nı izlemeye gitmeyi tasarlıyorlardı. Akıllarını kullanıp gitme-
meye karar verdiler. Arkadaşı “ama biletleri almış olsaydık,
gitmek zorunda kalacaktık” dedi. Thaler ise “doğru ve ilginç”
diye yanıt verdi. İlginçti, çünkü kendi ekonomi teorisine göre
biletlerin önceden alınmış olmasının bir maç seyretmek için
kar fırtınasına çıkma riskini göze alma kararını etkilememesi
gerekiyordu. Thaler bu tür çizgi dışı hadiseleri gözlemleyip
biriktirmeye başladı ve neredeyse tek başına davranışsal fi-
nans disiplininin temellerini attı. Bu alan insan tabiatının
bizi nasıl akıl dışı ekonomik tercihler yapmaya zorladığını
araştırıyor.
Okuma Parçası
Yatırım karararlarında hataların psikolojik nedenleri
Ahmet ARSLAN / MBA, CPA
Dünya Gazetesi, 31.03.2011
Serbest piyasada oluşan fiyatların varlıkların değerini en iyi
şekilde yansıttığı düşüncesi ekonomik aktörlerin rasyonel
hareket ettiği varsayımına dayanmaktadır. Bu varsayımın
ihlal edildiği durumlarda fiyatlara odaklanarak karar veren
yatırımcıların yatırımdan istenen kazancı elde edememesi
hatta büyük kayıplara maruz kalması söz konusudur. Ya-
tırımcıların genellikle rasyonel kararlar vermediği gerçeği
“davranışsal finans” (bahevioral finance) olarak adlandırılan
düşünce ekolü tarafından ileri sürülmüştür.
Bu tespit Amerikalı davranış bilimcileri özellikle Daniel Kah-
neman ve Amos Tversky tarafından yapılan araştırmalar ve
çalışmalara sonucunda ortaya çıkmıştır. Bu araştırma ve ça-
lışmalar Kahneman’a ekonomi dalında Nobel ödülü kazan-
dırmıştır.
Davranış bilimciler ekonomik modellerin varsaydığı gibi
ekonomik aktörlerin rasyonel davranmadığını, piyasa fiyat-
larının mükemmel olmadığını ve piyasada “aşırı tepki”lerin
“istisna”dan ziyade “normal” hale geldiğine inanmışlardır.
Bu düşünce okuluna göre, rasyonel olmayan piyasa davra-
nışlarına yol açan temel dört faktör bulunmaktadır. Bunlar;
aşırı güven ve iyimserlik, eğilimli kanaat, sürü psikolojisi ve
riskten kaçınmadır.
- Aşırı güven ve iyimserlik
Araştırmalar çoğu yatırımcının kendi yeteneklerine aşırı
güvendiğini, şansın rolünü inkâr etme eğiliminde olduğunu
ve gelecek hakkında aşırı iyimserlik taşıdığını göstermiştir.
Bununla birlikte bireylerin gelecekteki borsa hareketleri hak-
kındaki iyimserliklerinin fiilen oluşan uzun dönem borsa ge-
tirilerden çok daha fazla olduğu ortaya çıkmıştır.
ABD’de yapılan ve öğrencileri kapsayan bir deneyde denek-
lerin yaklaşık yüzde 90’ı sınıflarındaki diğerlerinden daha
iyi araba kullandıklarını ifade etmiş, kendi gelecekleri hak-
kındaki olumlu beklentilerinin okul arkadaşlarınkinden çok
daha iyi olduklarını ifade belirtmişlerdir.
İnsanların güzel sonuçları kendi yeteneklerinin bir sonucu,
kötü sonuçları (başarısızlıkları) olağandışı dış faktörlerin bir
sonucu olarak görmek ve ifade etmek eğiliminde oldukları
bilinen bir gerçektir.
Aynı şekilde, Kahneman yatırımcıların kendi bilgilerine
gereğinden daha fazla önem verdiklerini, riske gereğinden
daha az önem verdiklerini ve olayları kontrol etmedeki ka-
biliyetlerini abarttıklarını fakat rekabetçi bir ortamda kendi
yeteneklerinin benzer yeteneklere sahip diğerlerininkilerle
yarıştıkları gerçeğini unuttuklarını ileri sürmüştür. Bu ne-
denle, çoğu yatırımcı “piyasayı yeneceği”ne inandığı için
gereğinden fazla spekülatif yatırımlara girmekte ve oldukça
sık alım satım yapmaktadır. Karda olduklarında daha büyük
tutarlarda yatırımlara girerler. - Eğilimli kanaat
Bireyler karar vermeden önce genellikle benzetmeler ve ge-
nellemeler yapma eğilimlerine girerler. Örneğin rastgele olu-
şan fiyat hareketlerinde trendlerin oluştuğunu düşünürler.
Trend konusunda yaygın bir algılama çok iyi fiyat yükseliş-
lerinin daha da devam edeceği çok kötü fiyat hareketlerinin
daha da kötüleşeceğidir. Hâlbuki borsada genel olarak aşağı
hareket eninde sonunda yukarıya döner. Bu istatistikteki “or-
talama değer”in bir gereği ve sonucudur.
Bir şey zihinlerinde yer ettiği zaman bireyler genellikle onun
etrafında karar vermeye çalışırlar. Örneğin pazarlıkta bir ra-
kam telafuz edildiği zaman fiyat genellikle onun etrafında
oluşur ki bu bazen büyük bir yatırım hatasına yol açabilir.
Aynı şekilde birçok yatırımcı sıcak hisseleri takip etmeye ve
son trendlere göre yatırım kararı vermektedir.
Pişmanlığın etkisiyle, dökülen sütün ardından ağlamak gibi,
bireyler kaçırdıkları kazanç fırsatlarını telafi etmek için bazı
senetlerde sık sık alım satım yaparlar. Ayrıca, pişmanlıktan
kaçınmak isteyen, yani yanlış kararları sonucunda zarar etti-
ğini kabul etmek istemeyen yatırımcı uzunca bir süre zarar-
daki varlıklarda kalmaya devam edebilir.