insanlar için geçerli olabilecek şekilde ortaya koyduğu için evrensel ve mutlaktır.
Bunun adı aksiyolojidir.
Deontolojik (Ödevci) Etik
Çağımızın ahlakı “ödevci (deontolojik)” ahlaktır. Ödev ahlak felsefesinin kurucusu
Kant (1724-1804)’tır. Ahlakın temeli ödevdir. Ödevler; karşılık ve bir çıkar
beklemeksizin, insan, akıl ve irade sahibi olmanın getirdiği yükümlülüklerdir. Bu
bir ahlak yasasıdır. Bu yasanın en önemli özelliği, evrensel olması ve istisnasız
herkes için geçerli olmasıdır.
Ödev ahlakı, ahlaki bir davranışın, insanın isteklerinin, arzularının, çıkarlarının ve
eylemlerinin sonucunu düşünerek yapılmayan, buna karşılık insani ilkeye bağlı
olarak yapılan ahlaktır. Bu felsefede yararcılığa ve hazcılığa yer yoktur. Bir
davranış bir arzu, haz veya yarar gözetilmeden yalnızca insan olma ödevinden
dolayı yapılmışsa ahlaki bir davranıştır.
Ahlaki davranış, ödevden dolayı yapılan davranışlardır. Mesela mahkemede
doğruyu söylemek doğru bir eylemdir. Fakat diğer insanlara doğru gözükmek
veya doğruyu söylemediği zaman alacağı cezadan korktuğu için doğruyu
söyleyen bir tanık, ahlaklı bir davranışta bulunmaz. Ödevden dolayı doğruyu
söylerse; yani doğruyu bir şarta veya sonuca bakmadan yalnızca doğru olduğu
için söylüyorsa, tanığın davranışı ahlakidir.
İçselci Olma
Rasyonel ahlak, ahlakın dışsal faktörlere dayalı değil, insanın iç dinamiklerinden
kaynaklanan içsel doğmasını hedefler. Bu ahlakın temeli, hem ahlaki değeri
belirlemede hem de uygulamada insan özgürlüğüdür. İnsan, özgür olduğu sürece
ahlaklı bir varlık olabilir. Hiçbir dış zorlama veya dış güç olmadan bireyin yalnızca
özgür iradesiyle gerçekleştirdiği davranış, ahlaki bir değere sahiptir. Özne,
isteğiyle yaptığı davranışın bilincinde de olmalıdır. Çünkü bilincinde olmak, onun
sonuçlarını ve ne için yaptığını bilmektir. Ahlaki davranış istemli olmalıdır. Bir
davranış, öznenin isteği doğrultusunda; yani onun arzusu doğrultusunda
gerçekleştiği sürece ahlaklı bir davranış olur. İşte insan, ahlakı ancak böyle
içselleştirebilir.
Vicdan, Otonom ve Otomatik Ahlak
İçselci ahlakla özdeş olarak insanın vicdanı gündeme gelir. Vicdan; bir birey
olarak insanın, eylemleri üzerinde yargıda bulunmasını sağlayan gücüdür. İnsanın
kendi ahlakını kendisinin yönetme yetisidir. İnsanın kendisinin özgül kontrol
kulesidir. Kişinin kendi başına tam bir varlık olmasını sağlar. Vicdan sahibi olmak
demek, otonom ve otomatik ahlak sahibi olmak demektir.
Vicdanın oluşabilmesi için kişinin kararlarını kendisi verebilir yetide olması
gerekir. Kişi kendi kararlarını verebilmesi için, kendi başına makul düşünebilme
yetisine ve özgür iradeye sahip olmalıdır. İradesini başkalarına ipotekle yenlerde
ve kararlarını başkaları vasıtasıyla vermeye muhtaç olanlarda vicdan oluşmaz.
Kendisini değil de başkalarını takip edenler, kendi vicdanlarını oluşturamazlar.
Başkalarına özenen varlıklar olurlar. Başkasına özenenler, bazı davranışlarını
ahlaki yapabilirler ama kendileri ahlaki varlıklar haline gelemezler. Kendi
vicdanlarının sesini duyabilir olamazlar. Başkasını idol edinenlerde de vicdan